20 İli Bekleyen Tehlike

Türkiye'nin en büyük sorunu olan işsizlikte fazla ilerleme sağlanamadı. İstanbul Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odası’nın araştırması özellikle 20 ilde tehlike çanlarının çalmaya başladığına dikkat çekiyor. Haritada kırmızı ile işaretlenen iller, 2004’ten bu yana kan kaybediyor.

Dünyanın en büyük 20 ekonomisi arasında yer alsa da Türkiye, işsizliği önleme konusunda pek yol alamadı. İşsizlik konusundaki olumsuz tablo, Türkiye geneli için karamsar bir tablo yarattı. Ancak veriler, özellikle 20 ilde tehlike çanlarının çalmaya başladığına işaret ediyor.

İstanbul Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odası’nın (İSMMMO) “Türkiye’nin Sıkışan Kentleri” başlıklı ve Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) ile güncellediği verilerden yararlanarak yaptığı hesaplamaya göre, işsizlik sadece yoksulluğun ete kemiğe büründüğü Doğu ve Güneydoğu’da değil, kuzeyden güneye hatta batıya kadar uzandı.

Söz konusu 20 ilde, istihdam edilenlerle işsiz kalanların toplamı anlamına gelen "işgücü" azaldı. Aynı şekilde iş olanakları da gerileyince istihdam edilenlerin sayısı düştü. İşsizlik 4 yıldır hem sayısal olarak hem de oransal açıdan sürekli tırmandı.

İSMMMO’nun derlemesine göre, Ege, Karadeniz, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yer alan Aydın, Denizli ve Muğla, Şanlıurfa, Diyarbakır, Mardin, Batman, Şırnak, Siirt, Erzurum, Erzincan ve Bayburt, Samsun, Tokat, Çorum ve Amasya’da beş yıldır işgücü ve istihdam azaldı. İşsizlik ise arttı.

Manisa, Afyon, Kütahya ve Uşak’ta ise işsiz sayısı azalmış görünüyor. 2004 ile 2008 yılları arasında işgücünde önemli gerileme yaşayan üç kent, işsiz sayısını 3-4 bin kişilik istihdam yaratarak azaltsa da işsizlik oranı yüzde 7.6’dan yüzde 8.3’e yükseldi. Trakya’da ise biraz daha farklı bir durum ama benzer bir sonuç söz konusu. Yaratılan istihdam işgücündeki artışı karşılamaya yetmeyince işsizlik oranı yüzde 6.6’dan yüzde 11.2’ye çıktı. Üstelik, TÜİK’in mart ayında açıklayacağı ve küresel krizin izlerini de taşıyacak yeni veriler henüz bu resmin içinde bulunmuyor.

İŞTE EN SIKINTILI KENTLER

Haritada kırmızı ile işaretlenen iller, 2004’ten bu yana kan kaybediyor. Ege’nin turizm ve sanayi kentleri Aydın, Denizli ve Muğla yeni istihdam yaratmak yerine mevcut istihdamı azalttı. Aralarında bir dönemin “Anadolu kaplanı” Denizli’nin de yer aldığı üç kent, 2004 yılında 945 bin kişiye istihdam sağlarken, 2008 sonunda bu rakam 897 bin kişiye indi. Üç kentte 2004 yılında 1 milyon 24 bin kişi olan işgücü ise 2008 yılında 1 milyon 5 bin kişiye geriledi. İstihdam edilenlerle işsizlerin toplamından oluşan işgücü gerileyince de 2004 yılında Ege’nin üç kentinde yüzde 7.7 olan işsizlik oranı yüzde 10.8’e, 78 bin olan işsiz sayısı da 108 bine yükseldi. Diğer bir ifadeyle söz konusu kentler beş yılda yeni istihdam yaratmak yerine mevcut istihdamı da koruyamamış oldu.

İşgücündeki azalmaya rağmen istihdamda gerileme yaşanınca 2004 yılında yüzde 7.7 olan işsizlik oranı yüzde 10.8’e, 78 bin olan işsiz sayısı da 108 bine yükseldi.

GAP'TA İŞGÜCÜ AZALDI

Türkiye’nin doğurganlık oranı en yüksek, genç nüfusu en yoğun olan Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da “ilginç bir şekilde” çalışanlar ile iş arayanların sayısı, yani işgücü azaldı. Ancak bu durum, bölgedeki işsizliğin azalmasına katkı sağlamadı. Çünkü beş yılda bölgede istihdam edilenlerin sayısında da benzer bir gerileme yaşandı.

Yıllardır bir türlü tamamlanamayan GAP bölgesindeki Şanlıurfa, Diyarbakır’da 550 bin olan işgücü 540 bine, 485 bin olan istihdam da 464 bin kişiye düştü. Beş yıl önce 485 bin kişiye istihdam yaratılan iki kentte bu rakam artacağına daha da geriledi ve 464 bin kişiye indi. Bu gelişme yüzde 11.8 olan işsizlik oranını yüzde 14.1’e yükseltirken, 65 bin olan resmi işsiz rakamı da 76 bine ulaştı.

Güneydoğu Bölgesi’nin diğer kentlerinden Mardin, Batman, Şırnak ve Siirt’te de benzer gelişmeler meydana geldi. Dört ilde, 2004’te 364 bin olan işgücü 45 bin kişi azalarak 319 bine, 341 bin olan istihdam ise 77 bin kişi gerileyerek 264 bine indi. Bu durum yüzde 6.1 olan işsizlik oranını yaklaşık üçe katlayarak yüzde 17.4’e yükseltti.

DOĞU’NUN ‘MAKUS TALİHİ’

Doğu Anadolu’nun “talihsiz kentlerini” ise Erzurum, Erzincan ve Bayburt oluşturdu. Üç kentin 408 bin kişilik işgücü beş yılda 40 bin kişi azalarak 368 bine indi. Ancak, istihdam edilenlerin oranı da 48 bin kişi azalınca işgücündeki azalma işsiz sayısını düşürmeye yetmedi. Böylece, Erzurum, Erzincan ve Bayburt’un 15 bin kişilik “işsizler ordusu” 23 bin kişiye, işsizlik oranı da yüzde 3.6’dan yüzde 6.3’e ulaşmış oldu.

KARADENİZ’DE DURUM PARLAK DEĞİL

Karadeniz ve Orta Anadolu Bölgesi’nin sıkıntılı kentleri ise Samsun, Tokat, Çorum ve Amasya oldu. İşgücü 1 milyon 110 binden 1 milyon 89 bine, istihdam ise 1 milyon 41 binden 1 milyon 8 bine düşünce, işsizlik oranı yüzde 6.2’den yüzde 7.4’e yükseldi. Daha önce 69 bin işsizi barındıran dört kent bu sayıyı 81 bin kişiye yükseltmiş oldu.

EGE’DE DE İŞGÜCÜ GERİLİYOR

İşsiz sayısını 83 binden 79 bine düşüren Manisa, Afyon, Kütahya ve Uşak ise bunu yarattığı istihdamdan çok, işgücündeki gerilemeye borçlu. 2004 yılında 1 milyon 87 bin kişilik işgücüne sahip olan dört kentte bu rakam 952 bine geriledi. İstihdam ise 1 milyon 4 binden 873 bine düştü. İşgücündeki azalma ve yaratılan istihdam işsiz sayısı 4 bin kişi indirmiş görünse de 2004 yılında yüzde 7.6 olan işsizlik oranı dört yıl sonra yüzde 8.3 olarak açıklandı.

Trakya’da ise biraz daha farklı bir durum söz konusu olsa da sonuç değişmedi. 550 bin kişilik işgücüne sahip Tekirdağ, Edirne ve Kırklareli beş yılda bu rakamı 613 bine yükseltti. Ancak sadece 544 bin kişiye istihdam yaratabildiği için işsizlik oranı yüzde 6.6’dan Türkiye ortalamasının üzerine çıkarak yüzde 11.2’ye işsiz sayısı da 37 binden 69 bin kişiye yükseldi.

İşsizliği hem oransal hem de sayısal olarak azaltan iller ise İstanbul, İzmir, Ankara, Zonguldak, Karabük, Bartın, Kastamonu, Çankırı, Sinop, Malatya, Elazığ, Bingöl ve Tunceli oldu. Söz konusu kentlerde işgücü artışına karşın istihdamda da önemli artış kaydedildi.

İşgücüne yeni katılımlara rağmen, sanayi kenti İstanbul 2004 ile 2008 yılları arasında 400 bin kişiye istihdam yaratırken, Ankara yaklaşık 200 bin kişiye, İzmir ise 30 bin kişiye istihdam yarattı.

EN YÜKSEK İŞSİZLİK DOĞU'DA

İşsizliğin oransal olarak en yüksek olduğu kentler sıralamasında Mardin, Batman, Şırnak ve Siirt ilk sırayı aldı. Doğu ve Güneydoğu Anadolu’daki gergin ortam nedeniyle yaşanan göçler iki ildeki işgücü ve istihdamı düşürdü. 2004 yılında yüzde 6.1 olan işsizlik oranı yüzde 17.4’e yükselirken, işsiz sayısı 22 binden 56 bine tırmandı.

İkinci sıraya ise Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nden en çok göç alan illerin başında gelen Adana ve Mersin yerleşti. Her iki kentte yaratılan istihdam işgücünü karşılamaya yetmediği gibi 2008’de etkisi artan küresel finansal krizin yansımaları da işsiz sayısını 154 binden 202 bine yükseltti. Böylece iki ilin 2004 yılında yüzde 14.8 olan işsizlik oranı yüzde 16.8’e ulaştı.

İşsizlik oranının en yüksek olduğu kentler arasında üçüncülüğü yine Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nden Gaziantep, Adıyaman ve Kilis aldı. Üç kentin 2004 yılında yüzde 15.1 olan işsizlik oranı yüzde 16.4’e ulaştı. 84 bin kişilik işsizler ordusu ise 104 bin kişiyi buldu.