İnönü Üniversitesi Battalgazi Meslek Yüksek Okulu Süs Bitkileri Yetiştiriciliği Bölümü Öğretim Görevlisi Sıddık Doğan, Malatya’nın floristik özellikleri bakımından zengin bir içeriğe sahip olduğuna vurgu yaparak, Malatya’nın floristik yapısı içinde 354 endemik bitki türü bulunduğunu, bu varlığın tarımsal kültür mirası olduğunu ve korunması gerektiğini söyledi. Doğan, Malatya’daki 354 endemik bitki türünden 40 bitki türünün sadece Malatya’da kayıtlı olduğunu ifade etti ve Malatya’daki endemik bitki türlerinin Türkiye’nin endemik bitki haritasını zenginleştirdiğini kaydetti.
İnönü Üniversitesi Battalgazi Meslek Yüksek Okulu’nun geleneksel Salı Seminerleri’nin sonuncusu ‘Kültürel Miras Bağlamında Malatya’nın Endemik Bitki Varlığı ve Anıt Ağaçlarımız” başlığını taşıyordu. Seminerin konuşmacısı ise İnönü Üniversitesi Battalgazi MYO Süs Bitkileri Yetiştiriciliği Bölümü Öğretim Görevlisi Sıddık Doğan’dı.
Endemik bitkileri “Bulundukları habitatın ekolojik özellikleri nedeniyle sadece o ülkede ya da bölgede yetişen, dünyanın başka bölgesinde yetişme olasılığı olmayan bitkiler” olarak tanımlayan Öğretim Görevlisi Sıddık Doğan,bitkiler aleminde yaklaşık 350 bin tür bulunduğunu, Türkiye’nin de sahip olduğu bitkisel çeşitlilik bakımından çok değerli bir hazine niteliğinde olduğunu kaydetti.
‘Tüm Avrupanın bitki türü 12 bin, tek başına Türkiye’nin bitki türü 10 bin’
Türkiye’nin sahip olduğu bitkisel çeşitlilik zenginliğini sayısal verilerle açıklayan Battalgazi MYO Öğretim Görevlisi Sıddık Doğan, Avrupa kıtasının tamamında 12 bin bitki çeşidi bulunurken, tek başına Türkiye’deki bitkisel tür çeşitliliğinin 10 bin olduğunu vurguladı.
Türkiye’nin bitkisel çeşitliliğinin aynı zamanda endemizm zenginliğine de işaret ettiğini ifade eden Sıddık Doğan, “Ülkemizde çok sayıda bitki için endemizm geçerlidir. Hele bazıları vardır ki, sadece bir bölgede yetişirler. Bu bölgeleri nokta endemikleri olarak nitelendiriyoruz. Toros dağlarının batı ve orta kesimleri, İç Anadolu ile Doğu Anadolu arasındaki geçiş alanları endemizm açısından en zengin yerlerdir. Bolkar dağları 305, Erciyes dağı 190, Amanos dağları 250, Kaz dağları 70 endemik takson barındırır.Cins düzeyinde endemik olan bitkilerin bulunması çeşitlilik açısından önemli bir göstergedir. Türkiye’de cins düzeyinde endemik olan 15 bitki grubu bulunmaktadır” şeklinde konuştu.
Türkiye’nin endemizm oranı: % 34,4
Avrupa kıtası ile Türkiye’yi endemik bitki zenginliği bakımından da kıyaslayan Doğan, Avrupa’daki endemik bitki sayısının 2500 iken, Türkiye’deki endemik bitki sayısı 3500 olduğunu, sadece Antalya’da İspanya’dakinden fazla endemik bitki olduğunu söyledi. Doğan, Türkiye’nin her üç bitki çeşidinden birinin endemik olduğuna dikkat çekerek, Türkiye’nin endemizm oranının % 34,4 gibi son derece yüksek bir oran olduğunu ve bu zenginliğin korunmasına vurgu yaptı.
‘Malatya, Türkiye’nin endemizm oranını yükselten coğrafya’
Battalgazi MYO Öğretim Görevlisi Sıddık Doğan, Türkiye’nin endemik bitki varlığına ilişkin sunumundan sonra, Malatya’nın floristik özellikleri bağlamında endemik zenginliğini anlattı.
Malatya’nın floristik özellikler açısından özgün unsurlar taşıyan bir niteliğe sahip olduğunu belirten Sıddık Doğan, “Günümüze kadar yapılan çalışmaların değerlendirilmesi sonucu Malatya ilinde kayıtlı olan toplam 1.890 bitki türü bulunmaktadır” dedi. Doğan, Malatya’daki 1890 bitki türünün 354’ünün endemik olduğunu belirtti ve Malatya’nın endemizm oranının % 18.73 düzeyinde bulunduğunu ifade etti.
İşte sadece Malatya’da yetişen 40 bitki
Yapılan bilimsel çalışma ve araştırmalar sonucunda sadece Malatya’da kayıtlı 40 tür bitki belirlendiğini de açıklayan Battalgazi MYO Süs Bitkileri Yetiştiriciliği BölümÜ Öğretim Görevlisi Sıddık Doğan, Malatya’nın endemik bitki kültür mirasının bu en değerli varlıklarının isimlerini şöyle sıraladı:
1. Acantholimon strigillosum Bokhari “Narin kirpiotu”
2. Allium sintenisii Freyn “Dikenli körmen”
3. Alopecurus utriculatus Sol. ssp. malatyaensis M.Doğan “Malatya tilkikuyruğu”
4. Alkanna viscidula Boiss. “Yapışkan havacıva”
5. Ambrosia tenuifolia Spreng. “İnce zeylan”
6. Astragalus altanii Hub.-Mor. “Neşe geveni”
7. Astragalus darendensis Podlech & Ekici “Darende geveni”
8. Astragalus ekicii H.Duman & H.Akan “Han geveni”
9. Astragalus scabrifolius Boiss. “Gövdesiz geven”
10. Astragalus macrouroides Hub.-Mor. “Cemre geveni”
11. Astragalus malatyaensis Podlech “ Malatya geveni”
12. Bellevalia malatyaensis Uzunh. & H.Duman “Malatya kırsümbülü”
13. Campanula ovacikensis Yıld. subsp. capitellata (Dambolt)Yıld. “İnce çan”
14. Campanula peshmenii Güner “Bey çıngırağı”
15. Cephalaria stellipilis Boiss. “İnce pelemir”
16. Chaenorhinum cryptarum (Boiss. & Hausskn.) Davis “Dağ balıkağzı”
17. Chaenorhinum semispeluncarum Yıldırım, Kit Tan, Şenol & Pirhan “Has balıkağzı”
18. Cousinia cataonica Boiss. & Hausskn. “Kırkkızan”
19. Cousinia euphratica Hub.-Mor. “Fırat kızanı”
20. Echinophora lamondiana Yıldız & Bahçecioğlu “Kaba çördük”
21. Erodium aytacii Yild. & A.Dogru-Koca “Bey iğneliği”
22. Erodium gaillardotii Boiss. “Bozkır iğneliği”
23. Gypsophila leucochlaena Hub.-Mor. “Darende çöveni”
24. Hypericum malatyanum Peşmen “Malatya kantaronu”
25. Iris peshmeniana Güner & T.Hall “Peşmen navruzu”
26.Klasea bornmuelleri (Azn.) Grauter & Wagenitz “Has topbaş”
27. Minuartia corymbulosa (Boiss. & Bal.) McNeill var. gypsophiloides McNeill “Kırk tıstıs”
28. Nepeta crinita Montbret & Aucher ex Bentham “Pisikkuyruğu”
29. Onobrychis fallax Freyn & Sint. var. longifolia Aktoklu “Yalancı korunga”
30. Ornithogalum malatyanum Mutlu “Yar sasalı”
31.Paronychia cataonica Chaudhri “Gürün etyaranı”
32.Phlomis integrifolia Hub.-Mor. “Özge çalba”
33. Psephellus brevifimbriatus (Hub.-Mor.) Vagenitz “Has tülübaş”
34.Reseda tomentosa Boiss. “Havlı gerdanlık”
35.Salvia ballsiana (Rech. fil.) Hedge “Gerger şalbası”
36.Scabiosa olivieri Coulter “Bozkır puku”
37. Stachys cataonica Bhattacharjee & Hub.-Mor. “Bodur karabaş”
38.Trifolium vavilovii Eig. “Zarif yonca”
39.Verbascum anastasii Náb. “Kubbe sığırkuyruğu”
40.Verbascum varians Freyn & Sint. var. stepporum Hub.-Mor. “Dilim sığırkuyruğu”
Malatyalı bitki sistematikçisinin Pütürge’de keşfettiği nevruz
Malatya’nın endemik bitki varlığı içinde yer alan bazı bitkilere ilişkin ayrıntılı bilgi de veren Sıddık Doğan “Örneğin, Malatya ili sınırları içerisinde Iris cinsine ait 9 tür bulunmaktadır [Iris caucasica Hoffm. subsp. turcica B.Mathew “türk navruzu”, I. danfordiae (Baker) Boiss. “sarı navruz” (Endemik), I. galatica Siehe “kaba navruz” (Endemik), I. x germanica L. “göksüsen”, I. persica L. “buzula”, I. pesmeniana Güner & T.Hall “peşmen navruzu” (Endemik), I. reticulata M.Bieb. var. reticulata “kara körpeze”, I. sari Schott ex Baker “ana kurtkulağı” (Endemik), I. schachtii Markgr “kır süseni” (Endemik)]. Bu türlerden 5 tanesi endemiktir. Bu endemik türler içinden sadece Iris peshmeniana Malatya içinde yayılışa sahip olan yerel bir türdür. Bu bitki yeni tür olarak yayınlanmadan önce, emekli bir bitki taksonomisti olan Prof. Dr. Adil Güner tarafından 2009 yılında Malatya ili Pötürge ilçesi Malatya merkezden Pötürgeye doğru 35. km de yer alan Şakşak Dağlarındaki Kubbe geçidinden toplanmıştır. Bu örnekler 2012 yılında “Türkiye Bitkileri Listesi, Damarlı Bitkiler” adlı kitapta yeni tür olarak yayınlanmıştır. Bitkinin ismi, Doç. Dr. Hasan Peşmen’ in hatırasına adlandırılmıştır. Hasan Peşmen Malatya Akçadağ’lı bir bitki sistematikçisi olup 1981 yılında bir trafik kazasında hayatını kaybetmiştir. Mezarı halen Akçadağ da bulunmaktadır”.
Endemik bitki varlığımız tehlike altında
Battalgazi MYO Süs Bitkileri Yetiştiriciliği Bölümü Öğretim Görevlisi Sıddık Doğan, seminerin son bölümünde ise Türkiye ve Malatya’nın sahip olduğu özgün endemik bitki varlığının bazı tehlikelerle karşı karşıya bulunduğu uyarısını yaptı ve endemik bitki zenginliğinin koruma altına alınması gerektiğini söyledi.
Endemik bitki varlığının Türkiye’yi ve Malatya’yı diğer coğrafyalardan farklılaştıran, özel kılan bir tarımsal, bitkisel kültür mirası olduğuna dikkat çeken Doğan, “Düşünün yeryüzünde sadece Türkiye’de ya da Malatya’da yetişen çok değerli bitkiler var. Bunları korumak zorundayız. Ancak kimi türler yok olmak tehlikesi ile karşı karşıya bulunmaktadır” dedi.
Türkiye’de tehdit altında olan ve yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olan bitki türü sayısının yaklaşık 1500 olduğunu belirten Sıddık Doğan endemik bitki türlerinin yaşadığı tehlikenin nedenini, bu türlerin pek çoğunun zaten çok dar olan yayılış ve yetişme alanının yaptırım gücü olan bir koruma statüsüne sahip olmaması olarak açıkladı. Doğan “Hele bunların bazıları öyle dar yayılışlıdır ki, küçücük bir ya da birkaç alanda bulunan bitkilerimiz bulunmaktadır. Düşünsenize, o minicik alan yok edilirse, o güzel çiçeğin de dünyadaki varlığı sonsuza dek ortadan kalkacak” diye konuştu.
‘Doç. Dr. Birol Mutlu hocamız tür korume eylem planı için çalışıyor’
İnönü Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Birol Mutlu’nun Malatya’daki endemik bitki türlerinin tespit edilip uluslar arası indekse kaydedilmesinde konusunda önemli çalışmalar yaptığını belirten Battalgazi MYO Öğretim Görevlisi Sıddık Doğan, Doç. Dr. Mutlu’nun bazı kurumlarla birlikte tür koruma eylem planı üzerinde de çalıştığını kaydetti. Doğan, Doç. Dr. Birol Mutlu tarafından keşfedilen Ornithogalum malatyanum Mutlu (Yar sasalı) bitkisinin de Malatya’nın özgün endemik bitkilerinden biri olduğunu kaydetti.
Kaynak : Yeni Malatya Gazetesi (Güler Hazar)
