Kapalı Çarşı ve Hatırladıklarımız

Yrd.Doç.Dr. Göknur AKÇADAĞ

Bugünlerde Malatyalıların şehrin merkezinde bitmesini merakla bekledikleri bir restorasyon alanı var.

Kapalıçarşı’nın üstünde yer alan Hükümet meydanının yeni hali..

Yapıldığı tarihten beri, Malatya Hükümet meydanı ve şehrin şekline bir artı olarak baktığımızda, artının ortasının kapalı çarşının üstündeki meydan olduğunu söyleyebiliriz.

Kimilerine göre yanlış bir karardı çarşı yapmak ve şehrin meydan kavramını kısıtlamıştı. Kimilerine göre, özellikle ilk yapıldığı süreçte şehir hayatında çarşı işleviyle önemli bir yeri olmuştu. Elbette her Malatyalı’nın “Kapalıçarşı” gezinti ve alışveriş hatırası vardır ve devam etmektedir.

Hükümet meydanının eski hali nasıldı?..

Hükümet Konağı’nın yapılmasıyla farklı yerlerden merdivenlerle yükseltide bir alan halinde düzenlenmiş olan şehir meydanı, uzun süre bu haliyle kalmıştı. Şehir meydanına bakan en eski yapı, 1936 yılında yapımına başlanıp 1938’de biten Belediye binasıdır. 64 bin lira müteahhitlik bedeliyle yapılmıştı bina. 1941’de ise Hükümet binası hizmete girmişti.

Hükümet binasının önünde bulunan İsmet İnönü heykeli, bu alana 1947’de monte edilmiştir. Malatya Valisi Ahmet Kınık başkanlığında “İnönü Heykelini Yaptırma Derneği” faaliyete başlamıştı. O sırada Belediye, halkın katkısı olarak oduna yapılan zamdan, İnönü heykelinin yapımını finanse etmişti. Nejat Sirel ve Hakkı Armutlu’nun ortak yapımı bir heykeldir. Kaidesi daha önce tamamlanmış olan Heykel, Malatya dışında yapıldığından tren yoluyla Malatya garına gelmişti. Parçalar halinde olan tunçtan heykel, kamyonla meydana getirilmiş ve birleştirilerek civatalarla sabitlenmişti.

Meydanla ilgili değişim alanın altına bir çarşı yapılması kararı ile gerçekleşmiştir. 1971’de Belediye Başkanı Mehmet Kırçuval döneminde yapımına başlanmış olan Kapalıçarşı, Nuri Nebioğlu’nun belediye başkanlığı döneminde tamamlanmıştı. İnşaatı sürerken, İsmet İnönü heykelinin iki yanına kazıklar çakılarak eğilmesi önlenmiştir.

2008 yılı tamiratı 

“Seramikten fotoğrafa Malatya” Kapalıçarşı sanatsal düzenlemesi…

Malatya Belediyesi’nin Kapalıçarşı düzenleme kararı ile bu alan elden geçirildi. Bitmesine yakın, Malatyalılar için sadece bir geçiş alanı değil, yürürken görsel açıdan da hatırlatmalar yaratan bir gezinti alanı haline getirmek için bazı sanatsal düzenlemeler yapılıyor.

Kapalıçarşı üst ve yan kısımlarında sanatsal düzenleme fikri, İnönü Üniversitesi Seramik Bölümünden Öğ.Grv. Fazıl Ercan ve Tarih Bölümünden Yrd. Doç.Dr. Göknur Akçadağ’ın bu konudaki düşüncelerini, Malatya Belediyesi Fen İşleri Müdürü Doğan Tarakçı ile paylaşmaları ile şekillendi. Malatya Belediyesi’nin Kapalıçarşı restorasyonu bugünlerde tamamlanmak üzere ve bu sanatsal düzenlemeler de monte edilmeye başlandı. İki araştırmacı olarak amacımız, Battalgazi’de yaptığımız projeler gibi şehirde de bu tarz yaklaşımlarla, projelerle tarih, arkeoloji, kültür, sanatı insanlarla buluşturabilmek ve kente estetik yumuşaklıklar kazandırmak. Artık günümüzde geç kalmış şehir planlama örneklerinin çaresi yoksa bile, mevcut durumu düzenlemede farklı çalışmalarla değer kazandırılma, değiştirebilme yoluna gidilmeli.

Bu sanatsal düzenleme ile, kentin can damarı durumundaki bu alan, aynı zamanda Malatya tarihi, arkeolojisi, tarihi eserleri, kültürü, sivil mimarisinin seramikle ve fotoğrafla anlatımının yapılacağı, bunların kısa bilgilerle sunumunun sergileneceği bir yürüyüş alanı olacak.

Kapalıçarşı’nın ön ve Belediye kısmına bakan yan duvarlarında Fazıl Ercan tarafından yapılan seramikten Malatya kurgusu panoları yer alacak.  Arslantepe kazısından çıkartılan mühür ve kılıçlardan Nemrut’a, Beşkonaklar’dan Yeşilyurt konaklarına, Caferhöyük kazısı figürlerinden, İmamoğlu’na ve Kaysıya kadar pek çok olgu, seramik eserlerde yer buldu.

Fazıl Ercan ve ekibinin aylardır büyük bir emekle yaptığı Malatya’yı farklı yönleriyle anlatan seramiklerin montesiyle sıradan görünen yapı tamamen değişti. Amaç zaten sanatsal düzenlemeler ile yapıya estetik ve ruh katmaktı. Bayramdan 1 gün önce monte edildi ve bayram sonrası devam edecek çalışmalar olacak.  Şehrin en merkezi yerinde bu seramik anlatımlar, 7-8 bin yıllık tarih, arkeoloji, kültür yolculuğu Fazıl Ercan sayesinde hayat bulacak. Fazıl Ercan bu çalışması ile Malatya’ya kalıcı çok güzel bir eser kazandırdı.

Çarşının üst kısımda Göknur Akçadağ’ın daha önce yayınlanmamış ve fazlaca bilinmeyen Malatya’nın eski fotoğraflarından seçtiklerini ile ışıklandırma alanı  oluşturulacak. Hükümet meydanının eski görünümü ve binanın inşası, Kapalıçarşı’nın yapımı, Atatürk heykelinin yerleştirilmesi, İnönü heykelinin yerleştirilmesi, Belediye binası ve Beydağı’ndan Kernek’e inen Derme suyu, Yeni Camii ve meydanı, Atatürk (Kışla) caddesi, Atatürk bulvarı, Halkevi-Atatürk Evi, genel manzara çeşitliliğinde çoğunluğu daha önce kullanılmamış fotoğraflara yer verilecek. Bu fotoğraf düzenlemesi, İstanbul’da Çırağan caddesinde yol boyunca Atatürk resimleri dizimi ile bu fikri bana vermişti. Kapalıçarşı sanatsal düzenlemesi ile başlayarak Malatya’daki mekanlar, parklar, caddeler için farklı projelerle oluşturulması mümkün olacak.

Malatya’nın arkeolojisi Malatya Müzesinden antropolog Hüseyin Şahin, tarihi ise Göknur Akçadağ tarafından hikaye edilerek yazılacak ve bu metin de fiberglaslı bir pano olarak alan da yer bulacak. Ayrıca, Seramik ve fotoğraf düzenlemesinin içeriği, her birinin anlatımı hazırlanacak bir tanıtım kataloğu ile de basılı hale getirilecek.

Halihazırda yapacağımız sanatsal kalıcı sergi ile Kapalıçarşı’nın geçiş ve yürüyüş alanı olmasına nostaljik bir katkı sağlamayı, Malatya hatırlatmalarını bu mekanda kalıcı kılmayı hedefledik. Mevsimin uygun olduğu aylarda Kapalıçarşı üstü fuar zamanı ve farklı günlerde sergi, bazı etkinlikler amaçlı kullanılabilir. Sanatsal kentsel düzenleme projelerimiz kentin başka alanlarında da devam edecek. Malatyalılar için bilgi ve hatıra tazeleme alanları oluşturulacak, fiziksel açıdan da taş ve betona estetik kazandırma sağlanmış olacaktır. 

Kapalıçarşı düzenlemesinin yetiştiği kadarıyla Malatyalılara bayram hediyesi oldu,  tam bitmese de. Bayram arefesi telaşesinde durup inceleyen, seyreden insanların tepkisi çok güzeldi.

Bu yazı bir bayram yazısı oldu. Sağlıklı, huzurlu ve bir o kadar da keyifli daha nice bayramlar geçirmenizi diliyorum.

ARŞİV FOTOLARI: Celal Yalvaç, İ. Aksoy ve Göknur Akçadağ Arşivinden