Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu ve ilk Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk, Malatya’yı iki defa ziyaret etti.
Bu ziyaretlerin ilki, 13 Şubat 1931 tarihinde, Fevzipaşa – Malatya Demiryolu hattının açılışını yapmak, demiryollarının ülke sathında yarattığı değişimi yerinde görmek ve Doğu illerinde, vatandaşlarla bir araya gelip, sorunlarını dinlemek ve fikir alış-verişinde bulunmak amacıyla yapıldı.
Mustafa Kemal Atatürk, Malatya’ya ikinci ziyaretini vefatından tam bir yıl önce, 14 Kasım 1937 tarihinde gerçekleştirdi.
İlk ziyaret, Malatya kamuoyunda çoğunlukla bilinir ve her yıl dar kapsamlı da olsa bir anma töreni düzenlenir.
İkinci ziyaret ise, birinci ziyaretin popülerliğinin gölgesinde kaldığı için çok fazla hatırlanmaz.
Atatürk’ün Malatya’ya ikinci gelişi, Dersim olayları ve operasyonları nedeniyle, Malatya – Elazığ ve Diyarbakır’ı içine alan bir inceleme gezisi kapsamında gerçekleştirildi. Ziyaret heyetinde, İsmet İnönü yerine Başvekilliğe (Başbakanlık) kısa süre önce atanan Başvekil Celal Bayar, İçişleri Bakanı Şükrü Kaya, Bayındırlık Bakanı Ali Çetinkaya, Sabiha Gökçen ve çok sayıda bürokrat yer alıyordu.
Dönemin gazeteleri, Atatürk’ün Malatya’yı da içine alan Doğu gezisini, “Atatürk’ün Şark Vilayetlerinde Tedkikleri” başlığı ile okuyucularına aktardı.
Bu gazetelerden biri olan Son Posta Gazetesi’nin 15 İkinciteşrin (Kasım) 1937 tarihli nüshasında, Atatürk’ün Malatya ziyareti, manşetten verilmiş, “Büyük Önder Malatya’da Yapı Faaliyeti Hakkında İzahat Aldı ve Diyarbekir’e Hareket Etti” başlığı kullanılmıştır.
Anadolu Gazetesi ise “Şark Vilayetleri Halkı Sevinç İçinde Bulunuyor” başlığını kullanarak, Atatürk’ün ziyaret ettiği Sivas – Malatya – “Diyarbekir” ve “Elaziz” halkının Atatürk’le buluşmasından duyduğu memnuniyete vurgu yapmıştı
Son Posta Gazetesi’nin manşetindeki başlıkta yer alan, “Yapı Faaliyeti” ifadesinden kasıt, Cumhuriyet’in Anadolu şehirlerini kalkındırma hamleleri çerçevesinde yapımına başlanan Sümerbank Mensucat Fabrikası’nın yanı sıra dönemin koşullarına göre modern sağlık hizmetlerinin sunulacağı Memleket Hastanesi inşaatının son durumuydu.
Sümerbank Mensucat Fabrikası ve Memleket Hastanesi inşaatlarında inceleme yaptı; bilgi aldı
Orgeneral Kazım Orbay ve Korgeneral Galip Deniz daha önce Malatya’ya gelerek, Atatürk’ü karşılama organizasyonunu yönetmiş, akabinde dönemin Malatya Valisi İ. Ethem Akıncı ile birlikte Mustafa Kemal Atatürk’ü Sivas – Malatya sınırında karşılamışlardı.
Atatürk Malatya’ya yaptığı ikinci ziyaretinde Ankara – Sivas demiryolu hattını kullandı. Malatya Demiryolu İstasyonu’na 13.00’te ulaşan Atatürk; istasyonda top atışları ve kalabalık bir halk kitlesi tarafından coşkuyla karşılandı.
Mustafa Kemal Atatürk, Malatya’da, ilk olarak 25 Mayıs 1937 tarihinde inşasına başlanan Malatya Sümerbank Mensucat Fabrikası inşaat alanına gitti ve burada mühendislerden inşaatın gidişatı hakkında bilgi aldı.
Atatürk’ün Malatya gezi programı için ayrılan süre kısıtlıydı. Bu yüzden, Sümerbank’taki incelemelerinden hemen sonra, Memleket (Devlet) Hastanesi’nin inşaatını ziyaret ederek, hastanenin inşaatı, ihtiyaçlar ve hastanenin hizmete gireceği tarihi gibi konularda yerel yöneticiler ve mühendislerle görüş alış-verişinde bulundu.
Malatya’nın sosyo-ekonomik durumu hakkında rapor hazırlanması talimatı verdi
Atatürk ayrıca bu seyahat dolayısıyla yanında bulunan İş Bankası Genel Müdürü Muammer Eriş’e Malatya’nın sosyo-ekonomik kalkınmasına dair görüşlerini içerecek bir rapor hazırlamasını ve kısa zamanda kendisine ulaştırması talimatını verir.
Malatya ekonomisine yönelik ilgisi bu kadarla da kalmaz Atatürk’ün.
15 Kasım tarihli Ulus Gazetesi’nin, geziyi takip eden özel muhabiri Saffet Gürol’un aktardığına göre, Atatürk, vilayette görevli ziraat memurlarını çağırarak, Malatya’da yetiştirilen pamuk cinsleri ve elyafı hakkında izahat ister, bu alanın geliştirilmesi konusunda neler yapılabileceğini sorar.
Atatürk’ün Belediye Reisi (Tevfik Temelli)’nden, Malatya’da yetiştirilen diğer “memleket mahsulleri” hakkında bilgi aldığını aktaran Ulus Muhabiri Saffet Gürol, haberinin devamında ise, Atatürk’ün İş Bankası Genel Müdürü Muammer Eriş’e verdiği talimatın ayrıntılarına yer vermektedir.
Basın, Malatya ziyaretine büyük ilgi gösterdi
Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk’ün Malatya ziyareti ve Malatya’daki temasları İstanbul ve Ankara gazetelerinde geniş yer buldu. Birçok gazete, gezi izlenimlerini Anadolu Ajansı üzerinden takip ederken, Cumhuriyet ve Ulus özel muhabirler göndererek Atatürk’ün Doğu illerini ziyaretini yakından takip etti.
Anadolu Ajansı’na dayanarak, “Atatürk’ün Geçtiği Yollarda Halk Coşkun Tezahürat Yapmaktadır” alt başlığı ile Atatürk’ün Malatya ziyaretine dair bilgi veren Son Posta Gazetesi, haberinde şu detayları aktardı:
“Dün gece geç vakit Çetinkaya’dan ayrılan Atatürk, refakat ve maiyetindekiler ile saat 13’de Malatya’yı şereflendirdiler. Atatürk’ün Malatya’ya teşrifleri, top atılmak suretiyle selamlanmış ve kendileri vali, kolordu komutanı, memurlar ve çok kalabalık halk tarafından karşılanmıştır.
İstasyondan şehre doğru bütün şoseyi dolduran kadın – erkek Malatyalılar Önderi selamlamak ve alkışlamak için toplanmışlardı.
Atatürk, istasyondan itibaren yüzlerce metre mesafeyi yürüyerek geçmişler, askere, izcilere mekteplilere ve halka iltifatta bulunmuşlardır.
Müteakiben Atatürk, otomobiline binerek, şehre gelmişler ve şehrin medhalinde (girişinde) bez ve iplik fabrikası (Sümerbank Mensucat Fabrikası) inşaat mahallinde bir müddet tevakkufla (orada bulunarak) mühendislerden yapı faaliyeti hakkımda izahat aldıktan sonra yeni yapılmakta olan Memleket Hastanesi’ne gitmişler ve oradan Halkevini şereflendirmişlerdir.
Coşkun tezahürat
Büyük Şefi aralarında görmekle tarif edilemez şevk ve heyecan içinde çırpınan bütün Malatyalılar, havanın yağışlı olmasına rağmen istasyondan şehre kadar üç – dört kilometrelik şoseyi ve şehrin ana caddelerini doldurmuş, Atatürk’ün geçişlerinde, ‘Yaşa, varol’ avazeleriyle ve alkışlarla ortalığı çınlatmışlardır.
Atatürk Halkevinden ayrıldıktan sonra doğruca istasyona gelerek trene bindiler. İstasyon ve civarını dolduran binlerle halkın alkışları, candan tezahüratı ve selam topları arasında 14.10’da Elâziz’e müteveccihen (yönelerek, niyetlenerek) Malatya’dan ayrıldılar”.
Atatürk’ün treni, kent merkezi süslenerek kendisini bekleyen Elazığ’a yönlenmesine rağmen, tren Elazığ il merkezine uğramadan, Elazığ – Diyarbakır yol ayrımı Yolçatı’na ulaşarak, Sivrice-Ergani güzergâhından Diyarbakır’a ulaşmıştır. Diyarbakır incelemelerini tamamlayan Atatürk ve beraberindekiler, 17 Kasım 1937 tarihinde Diyarbakır dönüşünde Elazığ’a gitmiş, yine burada da büyük bir coşkuyla karşılanmıştı.
İstasyon ve civarında binlerce insan birikti
isteataturk.com sitesinde de, Atatürk'ün ikinci Malatya ziyareti şu bilgilerle yer aldı:
"Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk’ün 1937 yılının sonlarına doğru Malatya’ya yaptığı ikinci gezi Diyarbakır-İran-Irak demiryolu hattının temel atma töreni vesilesiyle oldu. Bu temel atma töreni kapsamında yol üzerindeki Malatya, Elazığ, Tunceli ve Diyarbakır’da da incelemeler yapma kararı alan Atatürk’ün Malatya’ya uğrayacağı haberi şehirde duyulur duyulmaz kentte hazırlıklara başlandı. Hazırlıkları incelemek amacıyla Orgeneral Kâzım Orbay ile Korgeneral Galip Deniz de Malatya’ya gelmiş ve çeşitli incelemelerde bulunduktan sonra Kâzım Orbay, Atatürk’ü karşılamak üzere Sivas’a gitmiştir. Malatya Valisi ve aynı zamanda CHP il Başkanı İbrahim Ethem Akıncı da Orbay’dan bir gün sonra Korgeneral Galip Deniz ile birlikte il sınırına (Malatya-Sivas sınırı) giderek Atatürk’ü Malatya sınırında karşılamak için hazırlanmışlardır.
Malatya halkı da 14 Kasım (1937) Pazar günü Malatya’ya gelecek olan Atatürk’ü Cumartesi gecesinden itibaren güzergâh üzerindeki istasyonlarda beklemeye başladı. Pazar günü de halk bozuk ve yağışlı havaya rağmen erken saatlerden itibaren istasyona akın etti ve bir anda istasyon ve civarında kadınlı erkekli binlerce insan birikti. Ayrıca Atatürk’e yapılacak karşılama töreni için lise ve ilkokul öğrencilerinin de katıldığı merasim kıtası istasyonda yerini aldı.
14 Kasım (1937) Pazar günü saat 13:15’i gösterdiğinde Atatürk’ü ve beraberindeki heyeti taşıyan tren alkışlar ve top atışları eşliğinde Malatya istasyonuna girdi. Cumhurbaşkanı “Yaşa Atatürk” sesleri ve sürekli alkışlar arasında merasim kıtasını ve öğrencileri selamladı ve kendisini bekleyen otomobile binerek şehre doğru yola çıktı. Yol üzerinde bulunan ve inşaatı devam eden Bez ve İplik Fabrikası ile yine yapımı devam eden Memleket (Devlet) Hastanesinde duran ve inşaat çalışmaları hakkında bilgiler alan Atatürk, daha sonra merkeze giderek CHP binasını ziyaret etti. Parti binasında yarım saat kadar kalıp çeşitli görüşmeler yapan Cumhurbaşkanı halkın sevgi gösterileri ve alkışları arasında tekrar otomobiline binerek istasyona döndü ve saat 14:00 sularında istasyon civarındaki halkın “Yaşasın Atatürkümüz” sesleri eşliğinde Diyarbakır’a gitmek üzere Malatya’dan ayrıldı. Böylece Atatürk’ün Malatya’ya yaptığı bu son ziyaret 1 saatten daha az bir sürede tamamlanmış oldu.
Atatürk’ün bu ikinci Malatya ziyaretinde kendisine eşlik eden heyet içerisinde yer alan bazı isimler şunlardır: Başbakan Celal Bayar, İçişleri Bakanı ve CHP Genel Sekreteri Şükrü Kaya, Bayındırlık Bakanı Ali Çetinkaya, Sabiha Gökçen, Ali Kılıç, Salih Bozok."
malatyahaber.com Arşivi- isteataturk.com
ARŞİV FOTO: Atatürk'ün 14 Kasım 1937'de yaptığı Malatya ziyaretinden görüntüler
