Araştırmacı-yazar Fikri Demirtaş Eski Malatya’nın (Aşağı Şeher) “aklı bir hoş” insanlarından Haceli’nin öyküsünü kaleme aldı.
Yazısında, Malatya’nın divanelerinin baş tacı edildiğini, ayrıcalıklı olduğunu, bu isimlerin şehrin belleğinde tazeliğini koruduğunu belirterek yazısına başlayan Demirtaş şöyle devam etti:
"HACELİ'NİN HİKÂYESİ
Bir divanenin, Aşağı Şeherli (Eski Malatya) Haceli’nin hikayesi… Hemen her şehirde bir kopyası olan, saflığın, doğallığın simgesi nam-ı değer Haceli.
Haceli Eski Malatya’da yaşamış Malatya, Arapgir, Arguvan, Hekimhan ilçe ve köylerinde yaşayan her vatandaşın sevdiği bir insandı. Haceli, hayatında hiç kimseye bir rahatsızlık vermemiştir. Kendi halinde, Malatya’dan Arguvan, Arapgir, Hekimhan yolu güzergahında, Sıptırız mezarlığı karşısında, Selçuklu eseri Namazgahın yanında çeşme başında, asırlık dut ağaçlarının altında, yol kenarında beklerdi.
Haceli yaşamı boyunca üstünde çizgili zıbını ve iri gövdesiyle hep ayakta, yalın ayakla yaz kış beklerdi. Kim bilir belki de toprak anayı ayakkabı ile incitmek istemezdi. Haceli, konuşmaz, kimseye sataşmaz kendi halinde gariban bir insandı. Bu güzergahından geçen herkes Haceli’yi görmeyi arzularlardı. Haceli’nin asıl özelliği şoförler için bir nevi sigorta vazifesi görmesiydi. Gideceği yere sağ salim ulaşmak isteyenler, Haceli'nin eline biraz para tutuşturunca rahat rahat yolla koyulurlardı. Böyle olanlar halkın nazarında veli mertebesinde algılanıyordu. Anadolu’da bu tür insanlar baş tacı edilir. Bu divaneler ayrıcalıklıdırlar, memleketin gülleridir. Halkın korkup söyleyemediklerini söyleyen, göremediklerini gören, işin sırrını çözen divanelerdir. Aynı zamanda manevi önderlerdir. Onlarca menkıbeleri anlatılır. Hızır gibidirler.
Adı Haceli. Herhangi bir tarikata bağlı değil.
Eski Malatya’da doğup büyümüş…Çocukluğu, gençliği, yaşlılığı burada geçmiş…Halka karşı görüntüsü meczup ve pehlül tarzında…Bu onun perdesi…Eski Malatya’daki bütün sokak köpekleri ona olağanüstü saygı göstermekteydiler…Nereye gitse hep çevresindeydiler…Bir yerde durduğunda onlar da durmaktaydı…Bu sır hiçbir zaman anlaşılamayacak bir gizemi bünyesinde barındırmaktaydı. Her sabah aile fertleri bir ibadet gibi kollarına girip Haceli Babayı ana caddeye getirirlerdi…Geçen bazı arabalara el ettiğinde onlar hemen arabayı durdurup Haceli’nin yanına koşarak bozuk para verirlerdi.
Aşağı Şeherli Haceli paraya elini sürmez, yere atılan parayı almaz, şoförler Haceli'nin fistanının cebine koyarlarmış parayı.
Arapgir’de yaşayan insanlarımız Haceli’nin 1974 yılında Hakka yürümesiyle bir daha Haceli’yi görme, hayır duasını alma imkanından yoksun kalırlar. 1986 yılında da Karakaya Barajı yapılınca Kırkgöz köprüsü su altında kalır. Arapgir, Arguvan, Hekimhan ,Malatya- Sivas yol güzergâhı Hekimhan, Malatya. Haceli anılarda, kitaplarda yerini alır.
İşte Haceli ile ilgili olarak anlatılanlar:
Haceli ile ilgili onlarca menkıbe anlatılır. En önemlisi Haceli kazayı defeder. Bazı insanlarımız rüyalarında 1974 Kıbrıs Barış Harekâtında Haceli’nin Türk Ordusunun önünde harekata katıldığını gördüklerini anlatırlardı. Savaş süresince Haceli’yi Aşağı Şeherde gören olmamış. Hatta ölünce onu yıkayan hoca onun sağ omuzunda kurşun yarası olduğunu söylemiş.
Bu nedenledir ki, yaşam çizgisi bitmiş olsa da Haceli'nin, hiçbir emek ve çaba sarf etmeksizin havadan para kazananlara, geçinip gidenlere "Sen de Haceli şansı var oğlum" demek ya da o kişi için sadece 'Haceli' demek, Malatya'ya özgü bir deyim olmuştu.
Haceli Babanın başucundaki önceki taşın yerine mermer üzerine şiir yazılı kitabe konmuştur.
HUVE'L BAKÎ
Anricâullah
Malatyalı Haceli Baba
1911- 1974
Hacı Ali asıl adı
Râhmanî cezbedir tadı
Kırklar meclisinde kadı
Malatyalı Haceli
Rahmâni cezbenin eri
Velidir ezelden beri
Hakk ile sekŕân seri
Malatyalı Haceli
Hayatı hep Fâtihâ
Ümmil kitap Fâtihâ
Üç İhlas bir Fatihâ
Malatyalı Haceli
Haceli bir yakın akrabasına “Ben ölünce mezarımın üzeri yapılmasın, başucuma bir dut ağacı dikin” der. Vasiyeti yerine getirilir. Hak vaki olduğunda yolun kenarında Sıptırız mezarlığında bir dut ağacının altında sade bir mezar yapılır. Mezarın baş tarafının arkasında ayrı eski kavuklu bir taş dikilidir. Halk arasında Haceli denmesine rağmen önceki mermer mezar taşında “Besmele yazılı ,Eski Malatyalı Bayram oğlu Hacı Ali Baba/ D.T: 23.3.1911 Ö.T: 1974; mezarın alt kısmında mermer plaka üzerinde Hacı Ali Baba yazılıdır.
Battalgazi'de oturan ve Cinliler olarak tanınan ailenin mensubu Bayram'ın oğlu, divane Hacı Ali Turan'ın yeğeni, Şeker Fabrikası'ndan emekli olan Celal Turan'ı Eski Malatya’daki evinde ziyaret ettim. Duvarda asılı olan Hacı Ali amcamızın fotoğrafını çektikten sonra, sohbet edip kahve içtik. Daha sonra, Hacı Ali'nin daha önce yaşadığı kerpiç evi de fotoğrafladım. Şu anda bu evde başka bir yeğeni oturmaktadır.”
Yazının tamamı ve fotoğraflara şu linkten erişebilirsiniz:
https://fikridemirtas44.blogspot.com/2024/11/haceli-malatyann-efsanevi-divanesi.html
Fikri DEMİRTAŞ
