Kaliteli tütün yetiştirilen bölgelerden olan Malatya ve çevresinde, geçtiğimiz yıllarda tütün ekimine kota (sınırlama) getirilmiş, daha sonra da ilin ve bölgenin en önemli tütün işleme tesislerinden olan Tekel Tütün İşleme Atölyeleri ve Sigara Fabrikası, “özelleştirme” adı altında bir yabancı şirkete satılarak kapatılmış, tütüncülüğün köküne “tütün suyu” ekilerek, yok edilmişti.
Malatya bölgesinde (Adıyaman dahil), 1940’lardan itibaren tütüncülüğün en önemli gelir kaynaklarından biri olması, “yok edilen” Tekel tütün ve sigara tesisleri ile sağlanmıştı. Ancak, fabrikadan önceki yıllarda, tütün işleme olanakları kısıtlı olduğundan, bölgede tütün ekimine sınırlama getirildiği anlaşılıyor. Gazete kupür fotoğraflarını gördüğünüz iki belge bunun kanıtı. Biri 1930, diğeri 1938 yılına ait iki kupür de Resmi Gazete arşivinden.. Tütün İnhisarı (Tekel) Kanunu doğrultusunda, getirilen tütün ekim kısıtlamalarında Malatya’daki bazı bölgeler de yeralıyor. 1930 tarihli ilanda tütün ekim yasağından hariç tutulan yerler, 1938 tarihli olanda ise tütün ekimi yasaklanan yerler belirtiliyor.
Bu gazete ilanlarının ilginç tarafı, bugün adını resmen “Pütürge” olarak netleştirdiğimiz ilçemizin adının 1930’da “Bütürke”, 1938’de ise “Petürke” olarak geçmesi. Uzun yıllar “Pötürge” diye bilinen, resmen “Pütürge”leşen, ama eski adı “İmrun” olan bu ilçemizin adındaki farklılıkların yanı sıra Akçadağ’ın “Akçedağ”, Arapgir’in “Arabkir” olarak ilan edilmiş olduğunu görüyoruz. Yine, Hüsnümansur adıyla Malatya’ya bağlı iken 1954 yılında ayrılarak Adıyaman adıyla il yapılan eski ilçemizin yanı sıra bu ile bağlı Besni ve Kahta da 1930’lu yıllarda Malatya ilçeleri.. Bugün Erzincan’a bağlı olan Kemaliye ilçesi de 1938 yılında Malatya’ya bağlı bir ilçe..
Ve gelelim, 1930 ve 1938 tarihlerini taşıyan “tütün ve ürünleriyle ilgili yasaklama”lara..
YIL 1930, "BURALARDAN BAŞKA YERDE EKİLEMEZ."
28 Haziran 1930 tarihinde yayımlanan Tütün İnhisarı Kanunu ile Tütün ekilmesi yasak olan yerler kısmında “MALATYA: Hüsnümansur (Adıyaman), Kâhte (Kahta), Bütürke (Pütürge), Hekimhan, Akçedağ (Akçadağ) kazalarından maadasında (den gayrı, bundan gayrı) tütün zer'i (tohum ekmek, çoğaltmak, yaratmak) memnudur (yasaktır).” ifadesi yer alıyor.
Tütün İnhisarı Kanunu’nda geçen Umumî hükümler şu şekilde;
“Madde 1 -1 Türkiye Cumhuriyeti dahilinde halkın istihlâki için tütün ve tömbekiyi satın almak, işlemek, kıymak, sigara, sigar, enfiye, ağız ve pipo tütünü yapmak;
2 - Bu tütün ve tömbeki ve sigara ve sigar ve enfiye ve ağız ve pipo tütününü alâmeti farikalı ve bandrollu ve etiketli kutulara ve paketlere koymak;
3 - Ecnebi memleketlerden yaprak sigarası (püro) ve kıyılmış tütün, yapılmış sigara ( sigaret) , enfiye, ağız ve pipo tütünlerini ve tömbeki ve sigara kâğıdı getirtmek;
4 - Yukarıdaki üç fıkrada sayılı maddeleri memleket dahilinde satmak; Devletin inhisarı altındadır.
Madde 2 - İnhisar İdaresi birinci maddede sayılı tütün, sigara, enfiye ve sair mevaddı işlenmiş olsun olmasın ecnebi memleketlere de satabilir. Hususî sigara fabrikaları tesisile imal edilecek sigaraların harice satılmasına müsaade itasına ve lâzım gelen şeraitin tayinine Maliye Vekili mezundur.
Madde 3 - Tütün kullananlar şahsî ihtiyaçları için İnhisar İdaresinin sattığı tütünden ve sigara kâğıdından el ile sigara yapabilirler. Fakat velevki şahsî ihtiyaç için tütün kıyılması yasaktır.
Madde 4 - Ecnebi memleketlerden gelen yolcular en çok elli adet sigara yahut yüz gram tömbekiyi veya yirmi tane püro sigarasını veya elli gram pipo veya ağız tütününü veya bu miktar enfiyeyi, hiç bir resim vermeğe mecbur olmaksızın, beraberlerinde bulundurup memlekete ithal edebilirler.”
YIL 1938: "BURALARDA EKİLEMEZ.."
25 Haziran 1938 tarihli Tütün İnhisarı Kanunu’nda ise tütün ekiminin yasaklandığı bölgeler arasında Malatya’da 6 ilçe de tütünün ekiminin yasaklandığı aktarılıyor.
Tütün İnhisarı Kanunu’ndaki Malatya ile ilgili bölüm şu şekilde; “Malatya: Petürke (Pütürge), Arabkir (Arapgir) , Kemaliye, Hekimhan, Besni, Darende Kazalarında tütün ekimi yasaktır.”
Kanundaki 1. Maddesi şu şekilde; “İnhisarlar İdaresi yasak mıntakaları kasabalarda belediyeler, köylerde ihtiyar heyetleri vasıtasile vesair suretlerle ilân eder. Tütün ekimi yasak edilmeyen yerlerdeki ırmakların, çayların yataklarında ve kışın su altında kalan yerlerde, bataklıklarda ve kara suluklarda da tütün ekimi yasaktır.”
HABER: Burhan KARADUMAN- Yeni Malatya Gazetesi ÖZEL
