6 Şubat 2023 depremleri ile ardından gelen artçı depremlerde ciddi hasar gören eski Yeşilyurt ilçe merkezi, tarihi adıyla Çırmıhtı, yeni dönem yapılanmasında kültürel, tarihi, ekolojik yapısının korunduğu, ilçenin ruhuna uygun bir yapılanma talep ediyor.
Aralarında bilim adamı, mühendis, hukukçu, öğretmen, esnaf, muhtar, işçi, emekli, memur gibi farklı mesleklerden insanların yer aldığı insanlardan oluşan Çırmıhtı Platformu üyeleri kadim ilçenin kendine has mimarisiyle birlikte, eski günlerine dönebilmesi için görüş alışverişinde bulunup sorunları belirledi, konular üzerinde tartışılıp fikirler alındı ve öneriler getirdi. Bu öneriler yetkili makamlara da iletilecek.
Çırmıhtı Platformu adına konuşan Dr. Cahit Karakuş, bu platformun deprem sonrası toparlanma döneminde yapılanmaya ilişkin ilgili kurumlardan istek ve önerilerini şöyle sıraladı:
- Devletimiz tarafından yapılan zemin etüt ve riskli zemin bölgelerinin acil olarak Çırmıhtılı hemşerilerimiz ile paylaşılması; yapılacak olan tüm binaların, tesislerin, okulların ve camilerin zemin analizlerine göre inşaat şartlarının acilen belirlenmesi.
- Beylerderesi göletinden başlayan Gündüzbey’e ve Yel Köprüsü’nün yukarısına kadar olan ana dere kenarlarının hem iklimsel değişimlerden kaynaklanacak sel tehlikesi hem de kiraz başta olmak üzere meyve bahçelerinin muhafazası bakımından korunması gerekmektedir. O halde yerleşim yerleri hariç, ana dere kenarından, minimum 30, maksimum 100 metreye kadar olan alanlardaki bahçelerin korunması, sadece bu alanlarda bahçe özellikleri bozulmayacak müstakil evlerin ve sınırlı sayıda çay bahçesi gibi tesislerin yapılmasına izin verilmesi.
- Beylerderesi göletinden başlamak üzere Gündüzbey’e ve Yel Köprü’ye kadar olan, yerleşim yeri dışındaki dere kenarlarından belirlenen mesafe dışındaki yamaç alanların sadece bahçe veya 2 katlı binalar ve müstakil teras evlerin yapılması için planlanması.
- Çırmıhtı’nın kültürel dokusu korunacak biçimde sokakların ve geleneksel evlerin mimari olarak tasarlanıp yöresel kültürel dokusuna uygun biçimde yerinde yeniden inşa edilmesi. Tescilli binaların ve geleneksel Çırmıhtı evlerinden belirlenecek olanların tarihsel ve kültürel özelliklerinde yerinde yeniden inşa edilmesi.
- Arsa payı olarak gerekli koşulları sağlayan evlerin bahçeleri ile yöresel kültürel dokusuna uygun biçimde yeniden inşa edilmesi.
- Konut yapılamayacak kadar küçük arsa paylarına sahip yan yana bitişik evlerin arsalarının ada bazında bütünleştirilerek 2 katlı binalar olarak yeniden inşa edilmesi. Mümkün olmayan durumlarda gönül rızası ile komşuların belirlenen alanlarda yeniden bir araya getirilmesi. Ev yerleri planlanırken parsel paylarındaki yer değiştirmenin, büyümenin ve yol payı nedeniyle ihtiyaç duyulacak arazilerin değerinde kıymetlendirilmesi ve mağduriyetlerin önlenmesi.
- Çırmıhtı’nın merkezine pazar yeri inşa edilmesi (üreticinin kendi ürününü satabileceği), büyüyen Malatya ihtiyaçlarına göre esnaflık alanlarının genişletilmesi ve çeşitlendirilmesi.
- Festival, düğün gibi organizasyonlar için gerekli alanların belirlenmesi ve ilgili tesislerin inşa edilmesi, acil durum toplanma alanlarının belirlenmesi. Bu alanlardaki ev yeri sahiplerinin komşuluk bazında belirlenen alanlara taşınması. Çırmıhtı’da konaklama amacıyla pansiyonculuğun özendirilmesi, eğitim dahil gerekli alt yapı yatırımların yapılması,
- Mevcut okullarımızın yerinde yeniden inşa edilmesi, farklı alanlarda mesleki okulların açılması.
- Özellikle gençlerimiz ve kadınların girişimcilik konusunda eğitilmesi ve istihdama yönelik projeleri gerçekleştirmede gerekli desteklerin verilmesi.
- Camilerimizin yeniden tarihsel ve kültürel dokusunda inşa edilmesi.
- Çırmıhtı’nın çevresi ve yakın köylerindeki bahçe ve tarla alanlarının rehabilite edilmesi ve gerekli zirai eğitimlerin verilmesi.
Nereden Nereye?
Malatya, 2015 yılında büyükşehir statüsüne geçene kadar ilçe merkezi olan Çırmıhtı, 90’lı yılların ortalarına kadar ekonomisini ayakta tutan dokumacılık sayesinde yoğun nüfusa sahipti. Hem çarşısı hem dar sokaklardan oluşan mahalleleri, cumbalı ve küçük de olsa bahçeli evleriyle ilçe hoş bir görünüm taşıyordu. Çırmıhtı, Malatya şehir merkezinin hemen yanı başında (8 km) adeta bir “sakin şehir” idi.
Öteden beri dışarıya ciddi göç veren, bunların bir bölümü Malatya ve Türkiye ekonomisine damga vuran iş adamı olan Çırmıhtı’nın nüfusu ekonomik sorunlar nedeniyle zamanla daha da azalmaya başladı. Genç nüfus okuma veya iş bulma umuduyla ilçeyi terk ederken taş, kerpiç, ahşap malzemeyle yapılmış evlerin önemli bölümü sadece yaz ve güz mevsiminde kullanılır oldu. 15-20 yıl öncesinden itibaren Çırmıhtı’nın peyzajı farklı bir şekilde değişmeye başladı. Genellikle Malatya merkezinden gelen, varlıklı insanlar Taftacık’tan başlayarak kırsal kesime akın ediyor, bahçeler satın alıp içlerine çoğu tek katlı yapılar konduruyor, kışın merkezde otururken, yazı bahçeli evlerinde geçiriyorlardı. Önceleri tamamına yakını Çırmıhtılı ailelere ait olan bahçeler el değiştirmişti.
Covid 19 salgını ve Elâzığ Sivrice merkezli deprem sonrası Çırmıhtı kırsalına “bahçeli evim olsun” temalı talep daha da artı. Neredeyse her hafta bir dağın tepesine ev kondurulmaya başlanmıştı. Bu talepten başlarda Taftacık gibi ilçeye yürüyüş mesafesindeki yöre nasibini alırken, son yıllarda görece uzak ve kuytu bir bölge olan Atmalı’nın bahçeleri ve üzüm bağları, Karataş Dağının etekleri de evlerle dolmaya başlamıştı. Bir yandan da Şahin Tepesi denilen, yine merkeze birkaç dakika mesafede, Atmalı ile Taftacık’a sınır olan yerde yüksek fiyatlara villalar yapılıp satılmaya başlanmıştı.
6 Şubat depremleriyle birlikte işler tersine döndü. Kerpiç ağırlıklı evlerin depreme dayanması beklenemezdi, tamamı ya yıkıldı ya kullanılamaz hale geldi. Belediyenin Lezzet Caddesi adını vererek restore ettiği, birçoğunu müzeye dönüştürdüğü Adıyaman Caddesindeki konaklar da ağır hasarla felaketten nasibini aldı. Kırsaldaki evlerin önemli bir bölümü, hatta villalar da, depremle başa çıkamamıştı.
Deprem sebebiyle birçok Çırmıhtılı başka yerlere taşınırken, bağı bahçesi olan bir bölüm vatandaş dönerek burada kendisine geçici barınma (konteyner, prefabrik ev, çadır gibi) veya önceden yapılıp da sağlam kalan az sayıda yapıya yerleşti. Bir bölüm Çırmıhtılı en baştan itibaren yerleşimi terk etmeyerek çadırlarda kaldı, sonra konteynerlere yerleştirildi.
İçinde bulunduğumuz günlerde depremde hasar gören evler hızla yıkılarak enkazları kaldırılıyor. Malatya ve birçok deprem yöresinde olduğu gibi Çırmıhtı peyzajı da giderek tanınmaz hale geliyor. Bu yıkımlarla birlikte sadece binalar değil, Çırmıhtı’nın kendine has, eskilerin deyimiyle “ancak bir eşeğin geçebildiği” dar sokakları bile ortadan kayboluyor.
malatyahaber.com
