Süleyman ÖZEROL
Uluslar arası pazarda yerini alnınca köylümüzü davar-mal beslemekten, sebze-meyve üretmekten, ekin ekmekten vazgeçiren; yumurtayı, sütü, sebzeyi satın almak zorunda bırakan, umut olup da bir türlü küçük üreticinin yüzünü güldürmeyen kayısı hakkında bazı bilgiler vermek istiyorum.
Gülgiller familyasının punus cinsinden meyve ağacı olarak tanımlanan, Malatyanın simgesi olan kayısı, bitkibilim dilinde Prunus Armeniaca; kaba, terbiye edilmemiş anlamında olup, halk arasında aşılanmamış kayısı, piç kayısı denilmektedir. Buna göre köken olarak kayısı sözcüğünün Ermeniceden dilimize girdiği sonucu çıkarılabilir.
Anayurdu Kuzey Çin olan kayısı günümüzde Akdeniz ülkelerinde ve Türkiyede meyve ağacı olarak üretilmektedir. Antil Kayısısı ya da Amerika Kayısısı ise Karaibler kökenli olup 10-20 metre boyunda olur.
Ezmesi, hoşafı, kompostosu, marmelatı, reçeli, şerbeti, şurubu ve tatlısı ile sofralara konuk olan kayısı C vitamini, A provitamini % 48-73 arasında değişir.
Kayısının üzerinde durulacak başka özellikleri de var elbette. Onları konuların uzmanlarına bırakarak kayısının 21 dünya dilindeki karşılıklarına göz atalım...
İngilizce : Apricot
Fransızca : Abricot
İspanyolca : Albericague
İtalyanca : Albicoca
Portekizce : Damasco
Almanca : Aprikase
Flemenkçe : Arikos
İsveççe : Aprikos
Danimarkaca : Abrikos
Polonyaca : Mora
Çekce : Merunka
Sırpça-Hırvatça : Kjsija
Macarca : Sargabarack
Esperento Dili : Abrikoto
Rusça : Abrikos
Yunanca : Verykokkon
Arapça : Mişmiş
İbranice : Miscmeisch
Japonca : Anzu
Suahili : Tunda kame embe dodo
Romence : Casia
Dünyanın 22 dilinden kayısını adını okuduktan sonra Malatyalı şairlerimizin dilinde kayısının nasıl yer aldığını görelim.
Geçmişe özlem duyan Adnan IŞIK:
Bir kurban keselim pınar başında
Festival var bugün tacım başımda
Çık kaysı yetişti ilim sathında
Bilinçli işlem yok zararım bunda
Hekimhanlı halk şairlerimizin de kayısıdan çokça söz ettiğini görürüz. Yılmaz ÖZER, köyünü anlatan şiirinde şöyle der.
Armutları bir yıl tutar bir tutmaz
Elması, eriği, cevizi bitmez
Kayısının tadı damaktan gitmez
Güzeller hasına benzer Güzelyurt
Halil YAZGAn Kayısı Festivali Öz Bayramındır demekte:
Kayısımız gelinlik kız gibidir
Sarışın sarraftan altın gibidir
Çok derde devadır ilaç gibidir
Kaysı festivali öz bayramındır
Cumali DEVECİ, Hekimhan Güzellemesiinde kayısının yerel adını vermekte:
Kaysın vardır adı sarı eriktir
Eyüp ERASLAN, kayısıyı soframıza getiriyor:
Reçel olur kahvaltıda yenilir
Paket olur marketlerde satılır
Hoşaf olur sofralarda içilir
Besin oldu Malatyanın kaysısı
Muharrem AKINCI ise al yanaklı gelin ile eş tutmakta:
Beni bu diyarda eğleyen sebep
Al yanaklı gelin bir de kayısı
Biri bana yardır biri de nimet
Al yanaklı gelin bir de kayısı 1
Girişte de değindiğim gibi kayısı halkın gözünde her şeydir. Bunun uğruna diğer ürünlerde ve uğraşılarından vazgeçmişlerdir. 11 Ağustos 1988 tarihli GÖRÜŞte kendi köyüm olan Ballıkayanın meyvecilikle ilgili bölümünü anlatırken, Kayısı ya da hiçbir şey! diyerek başlamıştım. Ya olmazsa? İşte o zaman iş başkalaşıyor...
Çevremizde söylenen bir söz vardır: Dal başında harman olmaz. Her ne kadar köylü kayısıya önem verse de umduğunu bulamamaktadır. Değişen iklim koşulları bile üreticinin aleyhine olmakta. Yine de kayısıya baş koyan üreticilere, bu işle uğraşan alım-satımcılara kolay gelsin diyorum. Malatyanın ekonomik yapısının değiştirmede önemli etken olan kayısı adına düzenlenen etkinliklerin üretici-tüccar-tüketici üçgenine daha da çok hitap eder bir şekilde olması, kayısının hodayı olmaktan çıkarılıp aşılı bir duruma getirilmesi dileğimizdir. 2
Bazı kaynaklarda kayısının diğer dillerdeki-ülkelerdeki adları: 3
Türkçe : Kayısı (zerdali: tohumdan üretilmiş yabani kayısı)
Avusturya : Marille
Katalan : Albercoc
Bask : Arbeletcheko
Hollandaca : Abrikoos
Fince : Aprikoosi
Lehçe : Morela
Rumence : Caisa
Bulgarca : Kajsiya/zarzala
Yunanistan : Prikkokkia
Farsça : Zardalu
Çince : Xing
Japonca : Anzu
Endonezya : Aberikos
(Pencap) : Zerdalu
Hintçe : Zard alu, Chuari (khoomani: kurutulmuş kayısı)
Himachal Pradesh : Zardalu, Sarha, Chulli
Keşmir : Gurdalu, Cherkush
Kuaon : Chuaru, Chola, Hushmaru
Laddakh : Chult
1 Alıntılar Yaptığımız Şiirlerin İlk İkisi Malatyalı Şairler Antolojisi (Cilt: II), Diğerleri İse Hekimhan Folkloru Ve Hekimhanlı Halk Şairleri Kitaplarından Alınmıştır.
2 Yeni Haber, 19 Temmuz 1995
3 Bu bölüm yayınlanan metinde yer almamakta olup, sonradan eklenmiştir.
