Kayısı, kayısı yetiştiriciliği, kaysının sorunları ve çözüm yolları, kayısının sosyo-kültürel önem ve değeri alanında bugüne kadar, bilimsel inceleme, deney, bulgu ve araştırma kaynaklı çok sayıda kitaba imza atan İnönü Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Bayram Murat Asma, kısa süre önce yayınlanan son kitabı ile dünyada, Türkiye'de ve özellikle de Malatya'da kayısıcılığın tarihsel serüvenini yazdı.
Büyük bölümü Malatya'nın yaklaşık 100 yıllık kayısı, kayısıcılık ve kayısıcılığın şehirle olan sosyo-ekonomik ve kültürel ilişkisine dair bir hafıza kitabı özelliği taşıyan "Tarihsel Süreçte Kaysıcılık" adlı çalışma, tam anlamıyla uzun vadeli ve büyük bir emeğin eseri niteliği taşıyor.
İçerdiği tarihsel belgeler, makaleler, tanıklıklar, görsel materyaller, kitabı bir kayısıcılık belgeseline dönüştürürken, bir yandan okuyucuya geçmişten geleceğe bir kayısı projeksiyonu çizerken, bir yandan da kaysı ve kayısıcılığın yaklaşık 100 yıllık süreçteki gelişimini aktarıyor.
Dünyada, Türkiye'de ve Malatya'da kaysıcılık ne zaman ve nasıl başladı? Kayısıcılığın gelişmesine kimler, hangi kurumlar ne tür katkıda bulundu? Kayısıcılığın gizli kahramanları kimlerdir? 1930'lu yıllarda hazırlanan, Malatya kayısıcılığının temel raporları niteliğinde olan ve bugün de güncelliğini koruyan yerli ve yabancı bilim insanlarının raporlarında neler yer alıyor? Malatya'nın kayısı ile olan ilişkisi şehrin ekonomik, sosyal ve kültürel dokusunu nasıl şekillendirdi?
Prof. Dr. Bayram Murat Asma'nın son kitabı "Tarihsel Süreçte Kayısıcılık" işte bu sorulara tarihsel belgelerle bu sorulara detaylı cevaplar vererek kaysıcılığın yaklaşık 100 yıllık tarihsel serüvenini ve hafızasını kayıtlara geçiriyor.
Kitapta neler yer alıyor
Kaynakça ile birlikte 5 bölümden oluşan kitabın ilk bölümünde, kayısının orijini, tarihçesi ve ülkelere göre kayısı sektörünün inceleniyor. Kayısının anavatanı oluşturan coğrafyaya ilişkin ayrıntılı bilgilerin sunulduğu bu bölümde, kayısının Anadolu dahil dünyaya yayılış öyküsü anlatılıyor.
Kitabın 2. bölümü ise Malatya kayısıcılığının yaklaşık 100 yıllık tarihini anlatan belgeler, istatistikler, gazete haberleri, Osmanlı'nın son dönem idari yapılanmasında Sancak statüsünde olan Malatya'da 'Malatya Sancağı Ziraat Memurluğu'nun kayısıya ilişkin bilgileri yer alıyor.
Kitabın en dikkat çekici bölümü ise, yerli ve yabancı bilim insanlarının 1930'lu yıllarda Malatya kayısıcılığının gelişimine yönelik hazırladığı ve bugün bile geleceğe ışık tutacak nitelikte çarpıcı tespit, bilgi ve önerilerin yer aldığı 3. bölümdeki "Kayısı Raporları"ndan oluşuyor. Bu bölümde, özellikle cumhuriyetin erken dönemlerinde Ankara Ziraat Enstitüsü Meyvecilik Şubesi Müdürü Prof. Dr. W. Gleisberg'in 1936 ve 1938 tarihli Malatya Kayısıcılığı hakkındaki iki ayrı raporunda, 2015 yılında, yani bugün, başta ilkbahar geç donları olmak üzere, 'kayısının sorunları' olarak konuştuğumuz konu başlıklarını o günden yazdığını ve çözüm önerilerini sıralamış olduğunu görüyoruz.
Prof. Dr. Ömer Lütfü Ülkümen'in "Malatya'nın Mühim Meyve Çeşitleri Üzerine Morfolojik, Fizyolojik ve Biyolojik Araştırmalar" başlıklı raporu, Ali Zahit Günöven'in "Malatya Kayısı Kurutmacılığı ve İnkışafı Çareleri" konulu makalesi de bu bölümde yer alıyor.
"Tarihsel Süreçte Kayısıcılık" kitabı bir başka yönüyle de kayısıya emek veren, Kayısı İstasyonu (Bahçe Kültürleri İstasyonu) kuruluşunda, kayısı çeşit seleksiyonu, yabani kayısıların aşılanması ve hastalıkların önlenmesi mücadelesinde yer alan, kişi ve kurumlara "vefa" gösteren bir özellik taşıyor. Kitabı 4. bölümünde Malatya kayısıcılığı üzerine çalışan, araştırma yapan, yazı yazan, kayısıcılığı motive eden kişi ve kurumların çalışmalarından oluşuyor.
Malatya'da hem Ziraat Mühendisi olarak çalışan, çok sayıda kayısı çeşidini ıslah eden ve kayısı tarımının modernleşmesinde önemli rol üstlenen, bu çalışmaları ile Malatya kayısıcılığında derin izler bırakan Ziraat Yüksek Mühendisi Ruhi Kadıoğlu ve Malatya Kayısı İstasyonu'nda kayısının kükürtlenmesi, kurutulması konusunda 1960-65 yılları arasında teorik ve pratik alanda çalışmalar yapan dönemin Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi öğretim üyelerinden Prof. Dr. Kemal Gökçe başta olmak üzere, Malatya yerelinde kayısı üzerine çalışma yapan çok sayıda ismin çalışmalarına yer verilen bu bölümde Yerel tarih araştırmacısı Ahmet Şentürk, Araştırmacı - Yazar Celal Yalvaç, Ziraat Mühendisi Mustafa Geban, avukat Mehmet Hayrettin Abacı, Gazeteci Fuat Kozluklu'nun uzun yıllar önce yaptıkları araştırma ve yazdıkları yazılar bulunuyor.
Gazeteci Orhan Apaydın'ın ilk kayısı festivalinin organize edilme öyküsü, Malatya'nın kent kültürünün unutulmaz simalarından Abdulhadi Çekirdek'in festivale yaptığı katkılar da bu bölümde okuyucuya aktarılıyor.
Dünya ve Türkiye edebiyatında kayısı, kayısı şiirleri ve kayısının estetik ve güzelliğini çizen ressamların kayısı resimleri ise kitabın "Kayısının sanata ve sanatçıya ilham kaynağı olmasının ilginç örneklerini sunuyor.
