Süleyman ÖZEROL
Türkülü halaylar toplu oynayış ve toplu söyleyişin örnekleridir. Halay türküsü denince de aklıma şu dörtlük gelir.
Yaylanın havası yazınan gelir
Karışmış ördeğe kazınan gelir
Yiğidin sevdiği güzel olursa
Sallanı sallanı nazınan gelir
“Kaleden kaleye şahin uçurdum” söz başlı halay türkü ile aynı ezgiyi taşır. Ancak bizim yörede (Hekimhan Ballıkaya) bilinen “Yaylanın Havası”dır…
Sonra, “halay” değil “haley” denir. Özellikle ileri yaş kuşağında olanlar “halay” sözcüğünü kullanmazlar. “Haley” sözcüğüyle birlikte “haley oynamak”, “haley havası”, “haley makamı”, “haley çalmak” gibi kavramlar oluşmuştur.
Hekimhan yöresine ait “Leylanı” diye bir de düz halay tarzında türkülü oyun havası vardır. Yöremize, komşu köy iğdir için, “İğdirli olur da leylanı oynamasını bilmez mi” diye bir de deyim oluşmuştur.
Sabahınan gün doğar
Boyalı konaklara
Yer bizi davet etmiş
Kırmızı yanaklara
Tabakta darı gördüm
Düşümde yâri gördüm
Keşke görmez olaydım
Benzini sarı gördüm
(Her dizeden önce “Ha leylim Leylanı” girişi vardır)
Halay sözcüğü sözlüklerde, Orta Anadolu ve Doğu Anadolu’ya özgü davul zurna eşliğinde oynanan halk oyunu olarak tanımlanır. Toplanma, bir araya gelme anlamı taşıyan “alay” sözcüğünden geldiği öne sürülür…
Nereden bakarsanız bakın halay, davul ve zurna çalgıları ile özdeşleşmiş; tarihsel süreçte bazı çalgılar eklense de temel çalgılar olarak yerlerini korumuşlardır.
Nezir Kızılkaya tarafından hazırlanan ve bir ay kadar önce yayınlanan Malatya Halayları adlı kitap aklıma getirdi bunları…
Nezir Kızılkaya ile birkaç yıl önce telefonla, sonra da yüz yüze tanıştık. 2011 yılında 1. Malatya Uluslararası THM Bilgi Şöleninde de birlikte olduk. Süreçte bir kitap çalışmasından söz etti ve bu kitap şimdi elimizde…
Malatya Halayları’nın alanında bir ilk diyeceğim ama T. Volkan Aslan tarafından hazırlanan Arguvan Yöresi Halk Oyunları AKEV tarafından 2007 yılında basıldı. Yani bir ilçenin oyunları ilden önce hazırlandı. Ancak Nezir Kızılkaya’nın görev yaptığı İnönü Üniversitesinde bu işin bilimi ile uğraşanların şimdiye dek bu alanda bir çalışma yaptıklarını anımsamıyorum. Bu nedenle de kitabın önemli olduğunu düşünüyorum.
Kitabın 7. Sayfasından -biraz düzenleme yaparak- Nezir Kızılkaya’yı tanıyalım önce…
Nezir Kızılkaya
1962 Yılında Malatya’nın Yeşilyurt ilçesine bağlı Gündüzbey Beldesi’nde doğdu. İlk ve orta öğrenimini Fırat İlkokulu, Hasan Varol Ortaokulu ve Ş.K.Ö. Endüstri Meslek Lisesi’nde tamamladı. 1988 yılında İnönü Üniversitesi İİBF İşletme Bölümünü bitirdi.
Askerliğini 1990 yılında hava yedek subay olarak Ankara’da yaptı.
1991–2002 yılları arasında Halkbank’ta görev yaptı. 2002 yılında İnönü Üniversitesinde göreve başladı.
Evli ve iki çocuk babası olup İnönü Üniversitesi’nde şube müdürü olarak görevini sürdürüyor.
Halk oyunlarını Mehmet Aslan ve Erkan Aydın’dan öğrendi. 2004 yılında Türk Halk Oyunları Federasyonu çalıştırıcısı oldu. 2006–2010 yılları arasında İnönü Üniversitesi Halk Oyunları Topluluğu Malatya Yöresi çalıştırıcısı olarak görev yaptı.
Ulusal ve uluslararası kongre ve toplantılarda derleme, halk oyunları ve müzik ile ilgili bildiri ve makaleleri yayınlandı.
“Malatya Halayları” yayınlanmış ilk yapıtıdır.
Malatya Halayları
Nezir Kızılkaya’nın yaşamöyküsünden sonra Malatya Valisi Vasip Şahin’n klasik bir “Sunuş” yazısı yer almış…
İçindekilere göz attığımızda kitabın üç bölümden oluştuğunu görüyoruz. Ayrıca kaynaklar, kaynak kişiler, ekler, dizin ve fotoğraf albümü ile birlikte toplam 226 sayfa…
“Önsöz”de, halk oyunlarının ortaya çıkışı, kültürel aktarım olarak işlevi dile getirilmiş, kitabın ortaya çıkmasında katkısı olanlara teşekkür edilmiş…
Birinci bölüm: Malatya ve halay…
Malatya ile ilgili genel bilgiler, tarih, kültürel yapı ve halk kültürü içerisinde halk oyunlarına değinilmiş…
İkinci bölüm: Halk Oyunları…
Halk oyunları tanımı, sınıflandırma (halay, zeybek, horon, bar, hora, karşılama, kaşık oyunları, Teke yöresi, dış kaynaklı oyunlar), oyunların tarihisel süreci üzerinde durulmuş…
Üçüncü Bölüm: Malatya Halayları…
Halay, Malatya’da hak oyunları tarihçesiyle birlikte ele alınış, konuyla ilgili dernekler tanıtılmış. Malatya Turizm Derneği, Malatya Folklor Araştırmaları Derneği (MAFAD), Folklor Eğitim Derneği (FED), Malatya Belediyesi Konservatuarı, Anadolu folklor Araştırma Derneği (AFAD)Malatya Musiki Cemiyeti, Milidya Folklor Araştırma derneği.
Halk oyunları oynanırken çalınan davul, zurna, klarnet, kaval, cümbüş, keman ve darbuka çalgıları hakkında bilgiler verilmiş…
Çok sayıda halk oyunları oynanırken çalgı çalan kişi tanıtılmış, bazı sanatçılarımızdan, yine çok sayıda eğitmen ve halk oyuncusundan söz edilmiş.
Malatya geleneksel kadın ve erkek giysileri tanıtılmış…
Bazı Malatya halaylarının tarihsel süreç içerisinde ayrıntılı olarak söz edilmiş, bilinen 67 halay sıralanmış…
Halayların yapısal özellikleri, işlevleri (eğlence, toplumsal değerlere destek, eğitim, toplumsal baskı ve beklentileri karşılama, spor ve sağlıklı yaşam, iletişim), halaylardaki hareketler değerlendirilmiş…
Grani, Düz, Sevda, Yayık, Kolüstü, Berde, Delilo, Hoş Geldin, Lorke, Söğüt Dalı, Şiro Halayı, Üçayak, Malatya, Ağırlama halayları tutuş, oyun biçimleri ve tavır özellikleri, notaları ile fotoğraflarla açıklanmış…
Ek-1 Türk Halk Oyunları Kronolojisi, Ek-2 Rıza Tevfik Bölükbaşı’nın “Raks” adlı yazısı (Yüz yıl önce yazılmış olduğu düşünülerek) konu ile ilgili bir başlangıç olmalı...
Malatya halayları ile ilgili fotoğraflara 205. sayfadan itibaren Ömer Dağdelen, Mehmet Yıldıran, Süleyman Özerol, Selahattin Bozdemir, Mehmet Fenerli, Ertaç Önal, Celal Yalvaç, Akşehir Belediyesi ve kendi belgeliğinden fotoğraflar yer almış…
Öneriler…
Malatya merkezi temel alınarak hazırlandığı görülen kitap tüm ilçeleri kapsayacak biçimde düzenlenerek özellikle oyunlar, davul ve zurna ustaları ile ilgili ayrıntılara yer verilebilir. Örneğin davul zurnacıların kaynağı olarak belirtilen Arguvan Gürge köyü incelenebilir. Hekimhan ve Arguvan yöresinde İncir (İbrahim Koç, Hekimhan Ballıkaya, 1999). Çıraklarından yetişenler Turan Ercan, Bektaş Koç…
Kronoloji, kaynaklar ve kaynak kişiler bölümleri geliştirilebilir. Hüseyin Şahin ile birlikte hazırladığımız “Arguvan Türküleri”, T. Volkan Aslan tarafından hazırlanan “Arguvan Yöresi Halk Oyunları” kitapları konu ile ilgili kaynaklardandır.
Bir Açıklama
Fotoğraflar bölümünde Süleyman Özerol arşivi olarak gösterilen 11 fotoğraf Ekrem Karaca’ya aittir. 23 Siyah-beyaz, 17 renkli dia, 23 Haziran 1969 tarihinde Üsküdar’da yapılan halk oyunları yarışmasına katılan Malatya Halk Oyunları Ekibi kartpostalı, Edirne, Ağrı ve Balıkesir halk oyunları ekibi kartpostalı olmak üzere 44 fotoğraf ve 17 Temmuz 1968 tarihli Birlik Gazetesi Ekrem Karaca tarafından bana getirildi.
Diaları bir fotoğrafçıda bilgisayar kaydına uygun bir biçimde kaydettirdim, fotoğrafları da evde taradım, “Ekrem Karaca” dosyasını oluşturdum. Kendi bilgisi dâhilinde, “1968'deki birincilik/Ekrem Karaca ve Malatya halk oyunları ile ilgili bir haber” başlığı altında Malatya Haber sitesinde yayınladım. *
Nezir Kızılkaya tarafımdan yayınlandığı için benim adımı vermiştir. Ancak kitabın yeni bir baskısı yapıldığında bu fotoğraflar mutlaka “Ekrem Karaca Belgeliğinden” alındığı belirtilmelidir.
Tüm emeği geçenlere teşekkürler…
