Gezgin, araştırmacı-yazar, eğitimci Fikri Demirtaş, sonbaharın gelişiyle Malatya coğrafyasında ortaya çıkan görüntüleri fotoğrafladı, “hazanı” anlatan bir yazı kaleme aldı.
Malatya’da Sonbahar: Ruhun Altın Rengi başlıklı yazıda Demirtaş, imarla birlikte ortadan kaybolmaya yüz tutan bahçelere, bağlara da değindi.
***
Bir Mevsim Değil, Kalpte Hiç Bitmeyen Özlem
Bazı şehirler mevsimleri yaşar; bazıları ise o mevsimin bizzat kendisi olur. Malatya da öyledir. Sonbahar buraya geldiğinde yalnızca ağaçlar sararmaz; insanın içi, hafızası ve çocukluğu da renk değiştirir. Çünkü bu kadim topraklarda esen her rüzgâr, düşen her yaprak ve su başlarından gelen her ses, geçmişten bugüne taşınan bir hatıra gibidir.
Sonbahar Malatya’ya sessizce dokunurken ova ve dağlar adeta bir ressamın fırçasından çıkan tabloya dönüşür. Dünya kuru kayısısının büyük bölümünün yetiştiği bu topraklarda, “Hasanbey”, “Kabaaşı”, “Alyanak”, “Hacıhaliloğlu” ve daha nice çeşitten oluşan yaklaşık 9 milyon kayısı ağacı, sarıdan bakıra, bakırdan kızılın en derin tonlarına doğru bir renk şölenine bürünür. Her yaprak, her dal sanki kendi mevsim türküsünü söyler.
Ama bu toprakları güzelleştiren yalnızca kayısı değildir. Kiraz, vişne, elma, hurma erik, dut, şeftali, Kızıcık ve armut ağaçları da sonbaharın sessiz çağrısına teslim olmuştur. Kimi yaprakları ateş kırmızısı gibi yanar, kimi solgun sarıya dönerek usulca dalından ayrılır; kimi ise son ana kadar yeşilden kopmamak için direnip gökyüzüne bakar.
Dağların eteklerinde büyüyen meşe, alıç, ceviz, çınar ve kavak ağaçları; rüzgârın her dokunuşunda ağırbaşlı bir saygıyla hışırdar. Söğütler su kenarlarında ince ince sallanır, çamlar ise bütün bu değişimin ortasında zamana meydan okur gibi dimdik durur.
Rüzgarda yapraklar savrulurken toprakla gökyüzü arasında kısa bir yolculuğa çıkar; her düşen yaprak, bahardan kalan coşkuyu, yazdan taşan bereketi ve sonbaharın hüznünü taşır. Doğanın bu sessiz vedası, şehrin ruhunda derin bir yankı bırakır.
Çünkü Malatya’da sonbahar yalnızca bir mevsim değildir; emektir, hatıradır, sessiz bir iç çekiştir. Gökyüzünün grisi, bağların bakır rengi, toprağın kokusu ve rüzgârın dokunuşu insana hem hüzün hem huzur verir. Bu mevsimin her rengi; saklı bir umut, bekleyen bir bahar ve asla unutulmayacak bir hafıza taşır. Malatya’da sonbahar, ruhu sararan bir zaman değil; ruhu altın rengine boyayan bir hatırlayıştır.
Sanatta Sonbahar: Rengin, Hüzün ve Sessizliğin Estetiği
(...) Kayısı ağacının yorgun dalları arasında
rüzgâr hüzünlü bir melodi çalıyor.
Teninin kokusu düşüyor burnuma,
saçlarına sarı, kızıl yıldızlar yağarken
gözlerimde aşkın o eski ışıltısı —sanki hâlâ orada.(...)
Sonbahar, yalnızca doğanın renk değiştirdiği bir zaman dilimi değildir; aynı zamanda insan ruhunun da değiştiği bir eşiktir. Fotoğrafçıların objektifinde kartpostal gibi duran manzaralar, ressamların tuvalinde ağırbaşlı ve derin bir renk armonisine dönüşür. Şairlerin kaleminde kelimeler incelir, yumuşar, hüzünle nefes alır. Besteciler notalara sarı bir meltem, yağmurun ritmine benzeyen bir sızı ekler. Çünkü sonbahar yalnızca bir mevsim değildir; duyguların mevsimidir.
Bazen bir melodi düşer kulaklara; sesi rüzgârla, kokusu son nefesini veren yapraklarla birleşir. Tıpkı yıllardır dillere yerleşen o hüzünlü şarkı gibi:
“Bir yaprak daha düştü
Bak yine dalından;
Bir sayfa daha kapandı
Bu ömür kitabından."
Sonbahar, sadece ağaçlardan düşen yapraklarda değil; kelimelerde, şarkılarda, resimlerde ve insanın iç sesinde yaşar. Bir vedanın inceliğiyle, bir bekleyişin sabrıyla…
Coğrafyanın Şiiri ve Altın Panaroma
Güzellik Beydağ'ından başlar süzülmeye… O heybetli dağın eteklerinden aşağıya doğru, Derme suyunun ve Çat Barajı’nın hayat verdiği su Asbuzu bağ köyleri ( mahalle), Kapılıktan Gündüzbey ve Kileyik'e (Yakınca) yayılır. Oradan Çırmıktı (Yeşilyurt), Banazı (Bostanbaşı) ve Tecde’ye uzanır. Adafı, Çarmuzu, Dilek ve Orduzu’dan geçip, Hititler’in “Bal Ülkesi” dediği Melide’nin (Malatya) 5 bin yıllık Arslantepe Höyüğü ’ne selam verir; Aşağı Şehir’e (Battalgazi) iner. Tohma ve Fırat’ın suları ile beslenen Karakaya Baraj Gölü çevresindeki köylere uzanır. Malatya Ovası, bu geçişle birlikte doğanın nefes kesen sonbahar panoramasına dönüşür; bir ressamın tuvaline en coşkun renkleri, bir fotoğrafçının kadrajına en derin ışığı sunar.
İmar Rantı ve Kaybolan Bağ Kültürü
Ne yazık ki Malatya’nın o eşsiz güzelliğini taşıyan bağ köylerinden —özellikle Bostanbaşı, Tecde, Çilesiz, Adafı ve Yakınca’nın— o bir zamanlar cennet kokan bağları, bahçeleri ve su gözeleri birer birer imar rantına kurban edildi. Bir vakitler toprağın nefes aldığı, suyun ses verdiği bu yerlerde artık sonbahar bile eskisi gibi gelmiyor; yalnızca gölgede kalmış bir hatıra, sararmış bir fotoğraf karesi gibi uzaktan bakıp iç çektiren bir zaman duygusuna dönüştü.
Bir vakitler sabahın ilk ışığında su başına inen çocukların ayak sesleri, çeşme başında su dolduran kadınların gülüşleri, bağ içlerinden yankılanan horoz sesleri, serçelerin, bülbüllerin cıvıltıları, çalı diplerinde hozelek ( salyangoz) toplayan çocukların sesleri, şimdi beton duvarlara çarpıp kayboluyor. Sonbaharda dökülen yaprakların hışırtısı duyulmaz oldu; çünkü yaprak yok, ağaç yok, o mevsimi taşıyan ruh artık yok.
Toprak kanalların, yolların kenarındaki dut, ceviz, söğüt ve çınar ağaçlarının gölgesinde serinleyen insanlar; bağ evlerinin önünde közde çay pişirip, kızıl sonbahar göğünü seyreden yaşlılar; sulama kanallarında suya girip kahkahalara boğulan çocuklar…
Hepsi birer anıya dönüştü —tıpkı sararmış bir albümde duran, köşesi kıvrılmış bir fotoğraf gibi…
O topraklarda bir zamanlar nefes alan canlılar —kelebekler, arılar, değinler ( sincap)kirpiler; bağ aralarında otlayan kuzular; bağlarda, bağçelerde çalışan kadınların erkeklerin sohbetleri ile bütünleşen o cıvıl cıvıl hayat— yerini gürültüye, egzoz kokusuna ve gri duvarların soğuk sessizliğine bıraktı. Kayısı Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü yeşil bir vaha gibi apartmanların, sitelerin arasında kaldı. Arazisinin bir kısmına Şehriban Günata Anadolu Lisesi yapıldı. Buranın da geleceği karanlık...
Evliya Çelebi’nin öve öve bitiremediği o bereketli Malatya bahçelerinde kiraz, vişne, ayva, erik, elma, şeftali, kızılcık, dut, armut, kayısı ağaçları, üzüm asmaları bir zamanlar her mevsimi ayrı bir şölen yapardı.
Üzüm bağları sarıya döndüğünde, ağaçlar ateş rengine büründüğünde, sonbahar Malatya’da sadece bir mevsim değil; kokusu olan, sesi olan, rengi olan bir hatıraydı. Şimdi ise sonbahar gelmiyor —yalnızca takvim yapraklarına yazılmış bir isim olarak yaşıyor. Bugün, o yeşil denizin yerini gri bir beton denizi aldı.
Sitelerin bahçelerinde park adı verilen alanlara artık meyve değil; meyvesiz süs ağaçları —çamlar, mazılar, serviler— dikiliyor. Toprağın bereketi değil, yalnızca görüntüsü yaşatılıyor. O eskiden rüzgârla dans eden sonbahar yaprakları şimdi yok. Yerine pencereden pencereye bakan binaların gölgeleri var.
Bağ evlerinin yerine dikilen apartmanlar göğe uzanıyor ama gökyüzünü daraltıyor; rüzgârın yönü değişti, kuşların yolu şaştı. Toprağın bereketi sustu, suyun şırıltısı kesildi, komşuluklar bitti.
Bir zamanlar herkesin birbirine “komşum” dediği, kapı önlerinde bağ bozumu konuşulan, serin sonbahar akşamlarında kayısı kokusunun rüzgârla mahalleye yayıldığı o kültür, yerini yalnızlığa ve yabancılığa bıraktı. Artık o eski bağların ruhu yok. Sonbahar burada eskisi gibi yaşanmıyor; çünkü o mevsimi taşıyan toprak çoktan yaralandı. O toprağın hafızası şimdi yalnızca insanların kalbinde bir sızı, eski bir fotoğrafın solmuş rengi, hatırlanınca iç burkan bir kayıp olarak yaşıyor.
Malatya’nın kaybettiği bu yeşil nefes, yalnızca doğanın değil; bir kültürün, bir mevsimin, bir yaşam biçiminin sessizce çekilip gidişidir.
Altın Yapraklar, Gurbet ve Sessiz Veda
Sonbaharda güneş, kayısı bahçelerinin üzerinden çekilirken, sanki asırların yorgunluğunu omuzlarında taşır. Gurbetin en kuytu anında dahi, her Malatyalının burnuna dolan o tanıdık kayısı kokusu, bahçelerin altın sarısı manzarasıyla birleşerek kalpleri memleketin sinesine götüren tarifsiz bir duygu yaşatır.
Ovalardaki tarlalar, bağlar ve bahçeler, sonbaharla birlikte bir döngüyü tamamlar. Çiftçiler, baharı dört gözle bekleyen bir sabırla, şimdiden kayısı çiçeklerinin narin dokusunu ve hasadın hayalini kurarlar. Rüzgâr, sararmış kayısı yapraklarını önüne katıp sürükler. Her düşen yaprak, bir anıyı diriltir; her çıplak kayısı dalı, bir sonraki bahara dair sessiz bir yemindir.
Malatya’nın sonbaharı, aslında sessiz bir vedadır. Ne feryat eder ne de konuşur; yalnızca kokar. Kayısı yaprağının altın rengi, şeftalinin son tadı ve Derme suyunun dinmeyen ninnisi... Hepsi bir araya gelince, insanın yüreğinde tarifsiz bir memleket sızısı bırakır.
Malatya’da sonbahar, sadece bir mevsim değil; ışığın, rengin ve sessizliğin büyülü bir şölenidir. Turuncunun, kızılın ve altının en cömert tonlarıyla yeryüzünü boyadığı bu günlerde doğa, fotoğrafçılar için adeta bir açık hava stüdyosuna dönüşür. Tam da bu yüzden, şimdi tam zamanı…
Doğaya çıkın; bahçelerin içinde, sokak aralarında, bağların arasındaki patikalarda ağır ağır yürüyün. Ayaklarınızın altında hışırdayan gazellerin sesi, sonbaharın size fısıldadığı en güzel çağrıdır. Unutmayın: Renklerin en yoğun olduğu bu dönem, rüzgârın tek bir savruluşuyla sona erebilir. Yapraklar bir anda dökülür, o büyülü an kaybolur.
Gördüğünüz güzelliği sadece izlemekle kalmayın; dronla çekim yapın. Fotoğrafa, videoya, hafızaya kaydedin. Çünkü sonbahar, hatıraları altın bir çerçeveye yerleştiren en cömert mevsimdir.
Doğaseverler, fotoğraf tutkunları, renklerin peşine düşenler… Malatya’nın sonbaharı sizi çağırıyor. Makinenizi alın, ışığa güvenin, doğaya kulak verin ve bu eşsiz mevsimin bir parçası olun.
***
Yazının aslını aşağıdaki linkten ulaşarak okuyabilirsiniz:
https://fikridemirtas44.blogspot.com/2025/11/malatyada-sonbahar-ruhun-altn-rengi.html
Fikri DEMİRTAŞ
