Malatya Kent Konseyi Tarih ve Kültür Mirası Çalışma Grubu, Kasım ayı toplantısında İnönü Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yahya Başkan’ı konuk etti.
Malatya Kent Konseyi Toplantı Salonu’nda düzenlenen program, Tarih ve Kültür Mirası Çalışma Grubu Temsilcisi Orhan Tuğrulca’nın açılış konuşmasıyla başladı. Tuğrulca , tarih araştırmalarında genellikle siyasi tarihe ağırlık verildiğini, buna karşın şer‘iyye sicilleri ve nüfus kayıtları gibi toplumun iç dinamiklerini yansıtan kaynakların ihmal edildiğini vurguladı. Bu durumun, altı yüzyılı aşan Osmanlı tarihini bütüncül bir şekilde anlamayı zorlaştırdığını ifade etti.
“Osmanlı Döneminde Malatya’da Mahkeme Kayıtlarında Kadın ve Aile” başlıklı sunumunu gerçekleştiren İnönü Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yahya Başkan, özellikle şer‘iyye sicilleri, tereke ve vergi kayıtları üzerinde yaptığı çalışmaların dikkat çekici sonuçlar ortaya koyduğunu belirtti. Osmanlı Malatya’sında kadınların sosyal ve aile yaşamına dair zengin örnekler sunan Başkan, sosyal tarih alanında hâlâ ciddi bir boşluk bulunduğunu dile getirdi.
Müslüman- Gayrimüslim İlişkilerinde Toplumsal İç İçe Geçiş
Yahya Başkan, Nefise Hatun, Şahpaşa Hatun, Argunşah Hatun ve Naciye Hatun gibi Malatyalı kadınların, mülk sahibi oldukları ve mülklerini yönetme konusunda doğrudan inisiyatif kullandıklarını örneklerle ifade etti. Ayrıca gayrimüslim kadınların da şer‘î mahkemelere başvurarak kendi malları veya çocuklarının miras meseleleri için Müslüman bireyleri vekil tayin ettikleri, aynı şekilde Müslüman kadınların da gayrimüslim kişilere vekâlet verdiklerini belirtti. Arapgir’e ait bir belgede iki Müslüman kadının İstanbul’daki mülkleri için Ermeni şahıslara vekâlet vermesi, dönemin Malatya’sında Müslüman–gayrimüslim ilişkilerinin önyargıların ötesinde bir toplumsal iç içeliğe sahip olduğunu gösteren örneklerden biri olduğunu dile getirdi.
Sosyal Hayatta Kadınların Aktif Rolleri
Ayrıca Başkan, Artin kızı Sare’nin Müslüman komşusuna borç vermesi, borçlu kişi ölünce alacağını mahkeme yoluyla varislerden tahsil etmesi gibi kayıtların, toplumda karşılıklı güven ilişkisini destekleyen önemli göstergeler olduğunu aktardı. Osmanlı’da kadınların sanıldığından daha aktif bir sosyal role sahip olduğunu vurgulayan Başkan; cami, vakıf ve medrese gibi yapılarda mütevelli heyetlerinde görev aldıklarını, hatta bu heyetlerin başında bulunduklarını, bunun en belirgin örneklerinden birinin Söğütlü Cami’nin mütevelli heyetinde yer alan Mehmet Bey kızı Fatıma olduğunu ifade etti.
Osmanlı döneminde boşanma oranlarının oldukça düşük olduğunu belirten Prof. Dr. Başkan, bazı boşanmaların ise bizzat kadınların girişimiyle gerçekleştiğini aktardı. Toplumda yaygın olduğu düşünülen çok eşliliğin ise nüfus verileri ve mahkeme kayıtlarında oldukça nadir görüldüğünü, Osmanlı Malatya’sında yaygın aile modelinin tek eşlilik olduğunu söyledi.
Programın dinleyicileri arasında bulunan Prof. Dr. Mehmet Karagöz, Osmanlı arşivlerinin yalnızca yaklaşık yüzde yirmisinin okunabildiğini hatırlatarak, arşiv çalışmaları ilerledikçe tarihimize ilişkin daha sağlıklı değerlendirmelerin yapılabileceğini ifade etti.
Yoğun ilgi gören toplantı, soru-cevap bölümünün ardından sona erdi.
Bülten
