Cumhuriyet tarihinin en önemli ekonomik projelerinden birisi Sümerbank Fabrikaları projeleridir. Genç Cumhuriyetin tekstil ve diğer alanlardaki ihtiyaçları milli sermaye ile kurulan bu fabrikalar aracılığı ile karşılanıyor ve ekonomik ve sanayi büyüme o dönemin şartları ile milli temeller üzerine kuruluyordu.
Milli ekonomi projeleri kapsamında kurulan Malatya Bez ve iplik Fabrikası Türk Anonim Şirketi resmiyetini 4 Ocak 1937 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan “Esas Mukavelesi” ile kazanmıştı. Türkiye Ziraat Bankası ile İş Bankası ve Sümer Bank’ın ortaklığı ile kurulan Malatya Bez ve iplik Fabrikası Türk Anonim Şirketi, “Mensucat Fabrikasını” 14 Aralık 1939 tarihinde işletmeye aldı. Şirketin tüm hisseleri 1 Haziran 1946 tarihinde Sümerbank’a geçti.
3 BANKANIN ORTAKLIĞI İLE KURULDU
Malatya’ya hem okul, hem örnek bir model ve hem de insan kaynağı olan Sümerbank’ın kurucu şirketi “Malatya Bez ve iplik Fabrikası Türk Anonim Şirketinin” 4 Ocak 1937 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan “Esas Mukavelesindeki” 2. Madde “Şirket müessisleri işbu esas mukavelenameyi imzalıyan aşağıda isimleri yazılı müessese ve şahıslardır: 1 - Türkiye İş Bankası, 2 - Türkiye Ziraat Bankası, 3 - Sümer Bank, 4 - Muammer Eriş (İş Bankası Genel Müdürü) ,5 - Kemal Zaim Sunel (Ziraat Bankası Genel Müdürü) ve 6 - Nurullah Esad Sümer (Sümerbank Genel Müdürü)” ifadesi yer alırken, 3. Madde de, “ Şirketin unvanı "Malatya Bez ve iplik Fabrikası Türk Anonim Şirketi, olacaktır” deniliyor.
MAKSADI: MALATYA’DA PAMUKTAN İPLİK VE BEZ İMAL ETMEK
“Esas Mukavelesindeki” 4. Madde de, “Şirketin maksadı” şu şekilde aktarılıyor; “Malatya’da pamuktan iplik ve bez imal edecek fabrika tesis etmek ve işletmek, imalâtın satışını yapmak, pamuk zer'iyatını himaye ve teşvik edecek her türlü tedabir ve yardımlarda bulunmak, pamuk mahsulâtından
istifade için lüzum görülen sınaî müesseseleri tesis etmek ve işletmek, mevzuu şirket olan fabrikadan maada pamuk ve pamuklu mensucat sanayiinin münasebettar olduğu işlerle bizzat veya kuracağı şirketler ve müesseseler marifetile meşgul olmak şirketin başlıca maksadlarıdır. Şirket bu esas maksadlara uygun gördüğü ve irtibatı bulunduğunu takdir ettiği diğer sınaî, ticarî ve malî işlerle de meşgul olabilecektir.”
“ECNEBİ MEMLEKETLERDE ŞUBE AÇABİLECEK”
“Esas Mukavelesindeki” 5. Madde de, şirketin merkezinin Ankara olacağı aktarılarak, “ Şirketin merkezi Ankara olacaktır. Gerek Türkiye'de ve gerek ecnebi memleketlerde lüzum gördükçe idare meclisi tarafından umumî heyete arzedilmek şartile şubeler açabilecek ve keyfiyet İktısad Vekâletine ihbar ve gazetelerle ilân edilecektir” ifadeleri yer alıyor.
“ŞİRKETİN MÜDDETİ 99 SENEDEN İBARET OLACAKTIR”
Malatya Bez ve iplik Fabrikası Türk Anonim Şirketi’nin Esas Mukavelesindeki 6. Madde de ise şirketin faaliyette bulunacağı yıl belirtiliyor. Buna göre madde de şu esas yer alıyor, “Şirketin müddeti umumî hükümlere ve işbu mukavelenamede yazılı şekil ve umumî heyetçe verilecek karara göre kat veya temdid edilmedikçe kat'î teessüs gününden itibaren 99 seneden ibaret olacaktır.”
ŞİRKETİN KURULUŞUNU ONAYLAYAN MAHKEME KARARI
Malatya Bez ve iplik Fabrikası Türk Anonim Şirketi’nin Esas Mukavelesinde şirketin kuruluşunu onaylayan Ankara Asliye Mahkemesi Ticaret Dairesinin vermiş olduğu karar ise şu şekilde yer alıyor;
“Türk milleti namına icrayı muhakeme ve itayı hükme mezun Ankara Asliye Mahkemesi Ticaret Dairasinin 28/11/1936 tarihine müsadif Cumartesi günü akdettiği celsede verdiği karardır.
Şirketin tasdikini istiyenler: Ziraat, İş, Sümer Bankaları Türkiye Ziraat Bankası ile İş Bankası ve Sümer Bank Umum Müdürlükler ile Sümer Bank Umum Müdürü Nurullah Esad ve Ziraat Bankası Umum Müdürü Kemal Zaim ve iş Bankası Umum Müdürü Muammer Eriş taraflarından müessis sıfatile müştereken verilen arzuhalde anî teşekkül suretile teşkil edilmekte bulunan (Malatya Bez ve İplik Fabrikası Türk Anonim Şirketi) ne aid kanunî mezuniyet istihsal edilmiş ve lâzımgelen diğer ka
nunî şerait de ifa kılınmış olduğundan bahisle muktazi tetkikatın icrasile şirketin teşekkülünün tasdikına karar verilmesi taleb ve şirketin mukavelenamei esasiyesile şirketin teşekkülüne Heyeti Vekilece müsaade edildiğine dair Heyeti Vekile kararının Türkiye Cumhur Reisliğinin Âli tasdikına iktiran ettiği hakkında İktısad Vekilliğinden verilmiş resmî vesika ve şirketin üç milyon liradan ibaret bulunan sermayesinin müessisler tarafından tamamen taahhüd ve dörtte birinin Türkiye İş Bankasına yatırıldığına dair vesika ita etmelerile lâzımgelen tetkikat yapıldıktan sonra gereği düşünüldü:
Mevzuubahis şirketin esas mukavelesi şeraiti kanuniye dairesinde tanzim edildiği şirketin teşekkülüne Heyeti Vekilece müsaade edildiği ve olbabdaki Heyeti Vekile kararının Türkiye Cumhur Reisliğinin Âli tasdikına iktiran ettiği ve şirketin üç milyon liradan ibaret olan sermayesinin müessisler tarafından tamamen taahhüd ve dörtte birinin iş Bankasına yatırıldığı ve sair kanunî şeraitin ifa olunduğu ibraz olunan vesaikin tetkikından anlaşılmış olduğundan Ticaret Kanununun 299 uncu maddesi mucibince zikri geçen şirketin teşekkülünün tasdikına ittifakla karar verildi.”
FABRİKA ÖZELLEŞTİRİLEREK YOK EDİLDİ
Sümerbank Fabrikası özelleştirilmesi sonucunda bugün yok olan tesisler arasında yer alıyor. Sümerbank için 1998 yılında yapılan ihalede verilen 11 milyon dolar tutarındaki teklif az bulunarak bu ihale iptal edilmiş, ardından 2003 yılında yapılan ihale de 6 milyon 400 bin dolara Malatya Girişim Grubu adlı şirkete satılmıştı. Fabrikanın sosyal tesisleri de 4 milyon 500 bin liraya yine aynı şirkete satılmıştı. Fabrika içindeki makineler satılmış ve ardından ise bugünkü Malatyapark AVM inşaa edilmiş, sonrasında ise Hilton Oteli inşaatına başlanılmıştı. Fabrika alanında hastane ve konut projeleri de bulunuyor.
FOTOĞRAFLAR: Adım adım yokedilen Sümerbank Fabrikası'nın özelleştirme kapsamında satılmasına engel olmak için nizamiye önünde yapılan işçi eylemlerini yansıtıyor. Fotoğraflar, Sümerbank'ın ipinin çekildiği günlerden. Sümerbank'ın kuruluşu ile ilgili ilanın KUPÜR'ü ise, sadece, Malatya'da sanayinin temeli ve lokomotifi olan Sümerbank'ın, dolayısıyla Malatya sanayi tarihinin önemli bir vesikası olarak tarih sayfalarında kalan bir metin oldu.
HABER: Burhan KARADUMAN- Yeni Malatya Gazetesi ÖZEL
* * *
malatyahaber.com EDİTÖRÜ İSMET YALVAÇ'IN NOTU: Genç Türkiye Cumhuriyeti'nin en önemli tesislerinden biri olarak Atatürk'ün kararıyla, yakın silah ve çalışma arkadaşı Malatya Milletvekili İsmet İnönü'nün memleketinde kurulan ve Malatya'nın sosyal, kültürel ve ekonomik yaşamına çok büyük katkı sağlayan, Malatya sanayisinin temel taşı olan Sümerbank Fabrikası, 2003 yılında "Malatya Girişim Grubu" adlı gruba 6 milyon 400 bin dolar karşılığında satıldı. Ancak 129 dönüm arazisi ve işler durumdaki bölgenin en büyük tekstil ve sosyal tesislerine sahip olan fabrikanın bir an önce tapusunu almak isteyen alıcılar, 5 yıllık taksitle ödeme süresini beklemeden 900 bin dolarlık peşin ödeme iskontosu da yaptırarak, 5 milyon 500 bin dolar peşin ödeyip Malatyalı'nın bu tesisini "yok pahası"na kapattılar. Sonra sadece fabrikanın makinelerini, 5 milyon 500 bin doların üzerinde paraya sattılar. 129 dönüm arsa bedavaya kaldı. (Hemen yakındaki 11 dönüm alana sahip eski otogar için belediyenin 26 trilyon lira - yeni parayla 26 milyon TL- yani yaklaşık 13 milyon ABD doları satış değeri biçtiğini belirtelim ki, halkın malının, yani Sümerbank'ın nasıl 'bedavaya' kapatıldığı anlaşılsın) Buraya özel imar planı yaptırdılar. Ayrıca, yasa gereği bu arsanın bir bölümünü Malatya Belediyesi'ne terketmek zorundaydılar; terkettiler ama gözleri de orada kaldı. Yani, Belediye ile AVM arasında, miting alanı olarak kullanılan bu alanda. Sonra, Sümerbank'ı satın alan girişim grubunun ortaklarından işadamı Mehmet Kavuk, bir cami projesiyle ortaya çıktı ve "bedava" verilmesini istediği bu alana talip oldu. Ortağı olduğu Girişim Grubu'nun kapattığı yerde, AVM ve otel inşaatından sonra kalan epeyce de arsaları olmasına karşın, "illa da burası olacak" diye, halkın kullandığı bu alana gözünü diktiler. Malatya'nın neredeyse yaptığı her iş ve imza attığı her projesi tartışmalı hale gelen Belediye Başkanı Ahmet Çakır, belki de yeniden seçilebilmek ama bu kez "Büyükşehir Belediye Başkanı" olabilmek sevdasıyla bu yolda önemli bir sermaye grubunun, aynı zamanda partilisi bir ilçe belediye başkanı olan bu önemli ismini küstürmemek adına, halkın "üç kuruşa kapatılan" malından, imar yasası gereği kurtulup belediyeye geçmiş olan arsasını da "bila bedel- yani bedelsiz" bu cami projesi için tahsis etti. Söz konusu işadamının hemen AVM'nin yanında kendilerine ait arsası olmasına, 400 metre ileride Malatya Belediyesi'nin satışa çıkardığı eski Otogar'ın arsasının kent merkezine daha yakın olması açısından cami için daha uygun olacağı, gerekirse buranın "çok zengin" olan, şirketinin bu yıl İzmir'e 250 milyon dolar yatırım yapacağı belirtilen işadamına satılması, gerekirse fiyatında indirim yapılması veya çok ısrar edilirse "bedelsiz" olarak söz konusu cami için tahsis edilmesi gerektiği yazıldı. Bu konuda yapılan tüm haberlere, uyarılara Belediye kulak tıkadığı gibi, il'in geleceği hakkında verilen kararlarda en yüksek onay mercii olan Malatya Valisi de, kendinden önce aynı görevi yapanların Malatya'nın bir miting alanı eksiği ile ilgili önceki yıllarda yaşadığı tüm sıkıntılarını çözüme kavuşturan miting alanının, çok ustaca bir kurguyla yeniden kaybedilmesine sessiz kalınca, Sümerbank'tan halka kalan ve miting yeri olarak kente hizmet veren alan, bu yönüyle de Malatya'nın önemli bir yükünü kaldırmaya başlarken "Mehmet Kavuk Camii" için, bedavaya verildi. Bu arada, AVM'nin ön manzarasını engelleyen Sümerbank Camii de, bu cami projesiyle birlikte yıkılacak ve böylece AVM'ciler, Malatya'yı yönetenlerin üstün basireti nedeniyle AVM'lerinin ön manzarasını da açmış olacaklar! NE GÜZEL MALATYA DEĞİL Mİ?!.
