Araştırmacı-eğitimci-gezgin yazar Fikri Demirtaş, Malatya Gazi İlkokulunun şehrin eğitim hafızası olduğunu belirterek, okulun eğitim müzesi haline dönüştürülmesini önerdi.
Önerisini blog sayfasında kaleme alan Demirtaş şunları yazdı:
“Geçtiğimiz yıllarda araştırmacı-yazar Nezir Kızılkaya'nın 12 Eylül 2022’de Malatyahaber.com’da yayımlanan “Malatya’nın Taş Mektebi” başlıklı yazısını okudum. Yazıda, okulun yapılış hikâyesi belgelere dayandırılarak anlatılıyor.
Yazıda yer alan bilgilere göre: “(...) Kentin ihtiyaç duyduğu yeni ve modern bir ilkokul binası için kollar sıvandı. Orta mektep yanındaki, 1912 yılında inşaatına başlanan ancak Balkan, ardından Dünya Savaşı ve Ulusal Kurtuluş Mücadelesi nedeniyle tamamlanamayan yarım kalmış bina uygun bulundu. Taş Mektep’ in yapımı yerel basında olduğu gibi ulusal basında da yer buldu. İstanbul merkezli Son Posta gazetesi, 25 Ağustos 1934 Cumartesi günkü sayısında, ‘Malatya’da bir türlü bitirilemeyen mektep’ olarak tanımladığı okul inşaatının, Vali Etem Bey’in çabalarıyla yeni ders yılına kadar tamamlanacağı bilgisini aktardı.
Bina 1935 yılı Mart ayı başlarında maarif müdürlüğüne teslim edilmiş, 18 Mart 1935 Pazartesi günü de Gazi ve Ülkü ilkokullarının yaklaşık 700 öğrencisinin yeni okula nakilleriyle eğitim-öğretime başlamıştır. 1935 yılı Kasım ayı başlarında Ülkü İlkokulu’nun kapatılması ve öğrencilerinin Gazi İlkokulu’na devredilmesiyle Taş Mektep binası, Gazi İlkokulu adını taşımaya başlamıştır.”
Okulun Mimari Yapısı
Malatya il merkezinde, Saray Mahallesi, eski adı Atatürk (Kışla) Caddesi olan Atatürk Bulvarı üzerinde yer alan tescilli anıtsal bina, bodrum üzerine iki katlıdır. 3.530 m²’lik alan üzerine, çevresi bahçeli olarak yapılmıştır. Yapının ön cephesi tamamen kesme taşlarla kaplanmış; yan ve arka cephelerde ise pencere ve kapı kenarları kesme taş sövelidir.
Malatya Gazi İlkokulu Restorasyonu
6 Şubat 2023’te yaşanan ve Malatya’yı da derinden sarsan Kahramanmaraş merkezli depremler, şehrin simgelerinden biri olan Gazi İlkokulu’nu da hasara uğrattı. Cumhuriyet’in ilk yıllarında kurulan ve uzun yıllar Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı bir eğitim kurumu olarak hizmet veren bu değerli yapı, sonrasında T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı’na tahsis edildi.
Deprem sonrası restorasyon süreci Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından üstlenildi. Binanın önüne asılan bilgi panosunda şu ifadeler yer almaktadır:
“T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı
Yapım İşi: Malatya Gazi İlköğretim Okulu Bebek ve Çocuk Kütüphanesi.”
Şüphesiz ki bir bebek ve çocuk kütüphanesinin kurulması kıymetli bir hizmettir. Ancak bir emekli öğretmen olarak gönlümde başka bir düşünce de yeşermektedir: Bu tarihi taş bina, yalnızca bir kütüphane değil, aynı zamanda Malatya’nın eğitim mirasını yaşatan bir Eğitim Müzesi olarak da değerlendirilmelidir.
Neden Eğitim Müzesi?
Bu önerimin birkaç önemli gerekçesi var: Malatya’da Kültür ve Turizm Bakanlığı’na, Büyükşehir Belediyesi’ne ve ilçe belediyelerine bağlı birçok kütüphane zaten bulunuyor. Örneğin, Malatya 100. Yıl Halk Kütüphanesi içinde veya Büyükşehir Belediyesi’ne ait kerpiç konaklardan birinde çocuk kütüphanesi açılabilir.
İlimizde arkeolojiden etnografyaya, sanat müzelerinden kent müzelerine kadar farklı alanlarda eserler sergileniyor. Ne yazık ki son yıllarda “ülkenin en büyüğü” gibi iddialı unvanlarla açılan, şehre organik bağları zayıf olan müzeler, yerel kültürümüzü gölgede bırakıyor. Büyükşehir Belediyesi Sanat Sokağı’ndaki parayla satın alınarak ithal edilmiş fotoğraf makineleri ya da radyo-gramofon koleksiyonları müzeleri, şehrin kendi özgün kimliğini yansıtmaktan uzaktır ve stratejik bir öncelik sapmasına işaret etmektedir.
Ancak şehrin öz kimliğini temsil eden eğitim tarihine dair bir müze yoktur. Malatya’nın en değerli mirası olan eğitim yolculuğu yeterince görünmemektedir. Türk tarihinde özellikle Cumhuriyet Dönemi’nde Malatya’da eğitimde kaydedilen gelişmeleri belgeleriyle görebilmek; çocuklarda ve gençlerde millî kültür varlıklarını koruma alışkanlığı kazandırmak; tarih bilincinin anlaşılmasına, değerinin ve öneminin bilinmesine katkı sağlamak amacıyla, Genç Cumhuriyet’in bu kente bir armağanı olan ve estetik mimarisiyle dikkat çeken Taş Mektep (Gazi İlkokulu) en uygun mekândır.
Bir Eğitim Müzesinde Neler Olabilir?
Geçmişe Yolculuk: Çocuklara, daha önce bu okullarda öğrenim gören kız ve erkek öğrencilerin hangi koşullarda eğitim gördüğü gösterilir; öğretmenlere mesleklerinin kökleri hatırlatılır; araştırmacılara ise şehrin eğitim tarihine dair eşsiz bir arşiv sunulur.
Malatya Eğitim Müzesi Projesi Önerisi
Genel Amaç:
Malatya’nın köklü eğitim mirasını korumak, bu mirası gelecek kuşaklara aktarmak ve şehrin kültürel hafızasına kalıcı bir değer katmak amacıyla Eğitim Müzesi kurulmasını öneriyorum.
Bu kapsamda, başta Malatya olmak üzere Türkiye’nin farklı bölgelerindeki okullardan; eğitimle ilgili araç-gereçler, fotoğraflar, kitaplar, karneler, diplomalar ve çeşitli dokümanlar toplanarak müzenin arşiv ve sergi koleksiyonunu oluşturacaktır.
Açılacak bu müze, yalnızca geçmişin tanığı olan belgeleri ve materyalleri sergilemekle kalmayacak; aynı zamanda eğitim tarihimizin önemli dönüm noktalarını gözler önüne sererek ziyaretçilere hem öğretici hem de ilham verici bir yolculuk sunacaktır.
Müzenin tarihi ve simgesel değeri yüksek olan Gazi İlkokulu binasında hayat bulması, projeye ayrı bir anlam katacaktır. Bu durumda, okula özel bir anı odası da oluşturularak Malatya’nın eğitim belleği somut bir hafıza mekânına dönüştürülecektir.
ARŞİV FOTO: Gazi İlkokulu önünde 1951-1952 öğretim yılı Milli bayram sonrası törene katılan öğretmenler
Sergi Alanları ve Konsept Önerileri
1. Başöğretmen Atatürk Odası:
Bu özel oda, Cumhuriyetimizin kurucusu ve Başöğretmen Mustafa Kemal Atatürk'ün eğitime verdiği önemi vurgulamak için tasarlayarak. Odada, balmumu figürle canlandırılan, Atatürk'ün kara tahta başında yeni Türk alfabesini öğrettiği unutulmaz sahne, tarihe tanıklık etme fırsatı sunuyor.
Sergilenecek eserler arasında:
Atatürk'ün Yazıları ve Sözleri: Eğitime dair düşüncelerini ve talimatlarını içeren orijinal yazılar, belgeler ve el yazısı notları.
Fotoğraf ve Resim Arşivi: Atatürk'ün öğretmenler ve öğrencilerle çekilmiş ender fotoğrafları, eğitim kurumlarını ziyareti sırasında çekilmiş kareler ve döneme ait diğer görsel materyaller.
Sesli ve Görüntülü Sunumlar: Atatürk'ün eğitime dair yaptığı konuşmalardan kesitler içeren kısa belgeseller ve sunumlar.
Bu oda, ziyaretçilere hem bir liderin hem de bir öğretmenin vizyonunu yakından tanıma imkanı sunarken, Türkiye'nin eğitim devriminin başlangıcına tanıklık etmelerini sağlayacak.
2. İz Bırakan Eğitimciler Odası:
Bu özel oda, ülkemizin eğitimine damga vurmuş öğretmen ve eğitim yöneticilerinin hayatlarını ve eserlerini onurlandırmak için tasarlayarak. Ziyaretçiler, eğitim tarihimizin önemli figürlerini yakından tanıma fırsatı bulacak.
Odada sergilenecek eserler şunları içerir:
Hayatlarından Kesitler: Eğitimcilerin kişisel eşyaları, fotoğrafları ve hayat hikayeleri.
Yazılı Mirasları: Yazdıkları kitaplar, makaleler, gazete ve dergilerdeki yazıları.
Öğretmen Hareketleri: Öğretmen sendikaları, dernekleri ve mesleki dayanışma örgütleriyle ilgili belgeler, yayınlar ve fotoğraflar.
Bu koleksiyon, hem öğretmenlik mesleğinin gelişimini hem de eğitim tarihimizin aydınlık yüzlerini gözler önüne serecek.
3.Tarihî Sınıf Düzenlemesi Odası:
Ziyaretçiler bu odada, balmumu figürlerle canlandırılan öğretmen ve öğrenciler sayesinde geçmişin sınıf ortamını birebir deneyimleyecek. Dönemin kıyafetleri, eşyaları ve sınıf düzeni, ziyaretçilere nostaljik ve eğitici bir yolculuk sunacak. Bu oda, hem yetişkinlere unutulmaz anılar yaşatacak hem de gençlere eğitim tarihimiz hakkında somut bilgiler verecek.
4. T.C. Milli Eğitim Bakanları ve Malatya Milli Eğitim Müdürleri Odası:
Türkiye'nin eğitimine yön veren Bakanlar ve Malatya'da görev yapmış değerli Müdürlerin hayatları, başarıları ve eserleri bu odada onurlandırılacaktır.
Özellikle Malatyalı Bakanlar Metin Emiroğlu ve Mustafa Necati Bey gibi şehrin yetiştirdiği önemli figürlerin katkıları ayrıntılı olarak işlenecektir.
5. Gazi İlkokulu Anı Odası:
Müze olarak belirlenecek tarihi binanın geçmişine saygı duruşu niteliğindeki bu odada, Gazi İlkokulu'na ait özel bir koleksiyon sergilenecektir. Okulda görev yapmış öğretmenlerin hatıraları, öğrencilerin eşyaları, eski öğrenci kütük defterleri ve okul albümleri gibi belgelerle okulun ruhu yeniden canlandırılacaktır. Ses kayıtları ve döneme ait diğer görsel materyallerle ziyaretçilere okulun atmosferi yaşatılacaktır.
6. Eğitim Araç ve Gereçleri Odası:
Bu oda, eğitimin gelişimini araç ve gereçler üzerinden anlatmayı hedeflemektedir. Osmanlı'dan günümüze eğitimde kullanılan materyaller kronolojik bir düzenle sergilenecektir
Dönemsel Belgeler: Arap ve Türk harfleriyle yazılmış eski ders kitapları, dergiler, gazeteler, atlaslar ve diplomalar. Öğretmen kimlikleri, sağlık karneleri ve memuriyet mazbataları gibi kişisel belgeler.
Sınıf Malzemeleri: Eski sıra ve tahtalar, büstler, bayrak ve flamalar, coğrafya küreleri, iskelet modelleri gibi derslerde kullanılan materyaller.
Kıyafetler ve Eşyalar: Dönemine ait öğrenci kıyafetleri, spor malzemeleri ve okul çantaları.
Yazı ve Ofis Gereçleri: Daktilolar, dolma kalemler, mürekkep takımları ve diğer yazı araç gereçleri.
7. Eğitimde Teknoloji, Belgesel ve Anı Odası:
Bu oda, eğitimin görsel ve işitsel araçlarla nasıl bir dönüşüm geçirdiğini gözler önüne serecektir. Oda, üç ana bölümden oluşacaktır:
Belgesel ve Dijital Sergi Salonu: Eğitimle ilgili filmlerin, belgesellerin ve sinevizyon gösterilerinin yapılacağı bu alanda, Malatya'nın eğitim geçmişine ait eski fotoğraflar dijital sergilerle sunulacaktır.
Teknolojik Araçlar Sergisi: Eğitim teknolojisinin gelişimini gösteren bir dizi araç kronolojik sırayla sergilenecektir. Ziyaretçiler, projeksiyon makineleri, tepegözler, slayt ve sinema makineleri gibi eski ders araçlarının yanı sıra, dönemin bilgisayarlarını, fotoğraf makinelerini, radyolarını, teyplerini ve müzik setlerini de yakından inceleme fırsatı bulacaktır.
Etkileşim Alanı: Ziyaretçilerin eski araçları deneyimleyebileceği interaktif alanlar oluşturularak, teknolojinin eğitimdeki evrimi somutlaştırılacaktır.
8.Malatya'da İz Bırakan Mektepler ve Okullar Odası:
Bu özel oda, Osmanlı'dan günümüze Malatya'nın eğitim tarihine ışık tutacak. Şehrimizin köklü okullarının hikayelerini, geçmişin değerli belgeleri ve fotoğraflarıyla yeniden canlandırılacak Ziyaretçiler, Malatya eğitiminin dönüm noktalarını bu salonda keşfedecek.
Sergilenecek eserler arasında:
Cumhuriyetin Fidanları:
İnönü Üniversitesi, Turgut Özal Üniversitesi , Akçadağ Köy Enstitüsü/ Öğretmen Okulu, Mustafa Kemal Kız Öğretmen Okulu / Eğitim Enstitüsü, Malatya Lisesi ( Emeksiz Lisesi), Kız Meslek Lisesi, Şehit Kemal Özalper Enstitüsü Meslek Lisesi, Tarım Meslek Lisesi, Malatya Fen Lisesi, Malatya Anadolu Lisesi, İmam Hatip Lisesi Sümer İlkokulu, Fırat İlkokulu, Atatürk Ortaokulu, Kubilay Lisesi gibi efsane okullara ait diploma örnekleri, öğrenci kayıt defterleri ve eski ders kitapları.
Akçadağ Köy Enstitüsü'nden Miras:
Bu özel okulun eğitim felsefesini yansıtan belgeler, fotoğraflar ve araç gereçler. (Malatya Lisesi ve Akçadağ Fatih Fen Lisesi müzelerinde bulunan parçaların sergilenmesi.)
Mesleki Eğitimin Kökleri: Ticaret Lisesi ve diğer meslek okullarına ait arşiv belgeleri, tabelalar ve başarı hikayeleri. Bu koleksiyon, Malatya'nın sadece coğrafi değil, kültürel ve eğitimsel mirasının da ne kadar zengin olduğunu gözler önüne serecek.
9.Okul Kütüphanesi ve Sınıf kitaplıkları Odası :
İlköğretim ve ortaöğretim okullarında bulunan Osmanlıdan, Cumhuriyete Mecmualar, dergiler, hikaye, masal , romanlar, şiir ders kitapları , yardımcı kaynaklar dergi, kitapların sergilenmesi
Sonuç
Böyle bir müze hem geçmişe vefa olur hem de geleceğe ışık tutar. Çocuklarımız atalarının hangi koşullarda eğitim gördüğünü öğrenir; öğretmenlerimiz mesleklerinin köklerini hatırlar; araştırmacılar şehrimizin eğitim tarihine dair eşsiz bir arşivden yararlanır. Bu proje, sadece eğitim tarihimizi sergilemekle kalmayıp, aynı zamanda Malatya'nın kültürel mirasına önemli bir yatırım olacaktır. Müzenin, öğrenci gezileri ve kültürel etkinlikler için bir merkez haline gelerek, şehrin eğitim ve turizm potansiyelini artırması beklenmektedir.
Malatya’nın Taş Mektebi sadece bir okul binası değil; Cumhuriyet’in eğitim devrimlerinin somut bir hatırasıdır. Onu Eğitim Müzesi’ne dönüştürmek, Atatürk’ün “Bir milletin gerçek kurtuluşu ancak eğitimle mümkündür” sözünü Malatya’da yaşatmak demektir.
Belki bir gün bu müzeyi gezen bir çocuk, eski bir defterin sararmış sayfalarında kendi hayallerini bulacak… İşte o zaman Taş Mektep yeniden canlanmış olacaktır.
Malatya'nın yürüyen tarihi, kültürel hafızası, araştırmacı yazar ve gazeteci Celal Yalvaç'ı, gezi ve araştırma yazılarım için yararlandığım derin bilgisinden dolayı saygı ve rahmetle anıyorum. Şayet yaşasaydı, tarihi Gazi İlkokulu binasının bir "Çocuk Kitapları Müzesi" değil, bir "Eğitim Müzesi" olmasını o da gönülden isterdi.
Peki siz ne düşünüyorsunuz? Malatya’nın hafızasında böylesine özel bir yere sahip olan Taş Mektep, sizce de bir Eğitim Müzesini hak etmiyor mu?”
Yazının aslını aşağıdaki linkten ulaşarak okuyabilirsiniz:
https://fikridemirtas44.blogspot.com/2025/08/malatyann-egitim-hafzas-gazi-ilkokulu.html
Fikri DEMİRTAŞ
