Mustafa Bahadır ALTAŞ
S.M. Mali Müşavir
mba444@mynet.com
Bundan tam kırk yıl önceydi. Babamın görevi nedeni ile Kahramanmaraş’ta bulunduğumuz yıllarda ortaokul son sınıf öğrencisi olduğum bir dönemde 25 Aralık 1973 Salı günü akşama doğru evde ders çalıştığım bir esnada hafif açık olan el radyosunda çalan müzik sustu ve ismet İnönü'nün ölüm haberi okundu. Haber bizde bir şaşkınlık yarattı. Aile büyüklerimizin gece geç saatlerde Malatya ile yaptıkları telefon görüşmesinde, Malatya’da büyük bir üzüntü yaşandığı, vefat haberi üzerine işyerlerinin kapatıldığı yarın da açılmayacağı ve birçok Malatyalının cenaze için Ankara’ya gitmeye hazırlandıkları bilgisini almıştık.
Bizler/bizim kuşak o yıllarda Malatyalı olarak Malatya dışında bulunduğumuz yerlerde İsmet İnönü deyince, hemşerilik duyguları nedeniyle gururlanırdık, çünkü özellikle seksen öncesi kuşaklarda hemen, hemen her Malatyalının İsmet İnönü denildiğinde gururu okşanır Malatyalı olduğu için hem İnönü, hem de kendisiyle gurur duyardı.
90 yıllık Cumhuriyet tarihimizde yaklaşık olarak on altı yıl Başbakanlık, on iki yıl Cumhurbaşkanlığı yapmış. Doksan yıllık cumhuriyet döneminin üçte birine damga vuran.Türkiye’nin çok partili siyasal rejime geçmesini sağlayan.Türkiye’nin ilk başbakanı, ikinci cumhurbaşkanı olan, Türkiye adına Lozan Antlaşması'nı imzalayan, İstiklal Madalyası sahibi Malatyalı bir asker, siyasetçi ve devlet adamı olarak, dünden bugüne birkaç satırda olsa vefatının kırkıncı yılında İsmet İnönü’yü basında yer aldığı şekli ile okuduğum bölümlerden bazılarını sizler ile paylaşmak ve onu anmak istedim.
Mustafa İsmet İnönü Kimdir?
Osmanlı döneminde Albay, Cumhuriyet döneminde Orgeneral ve eski Genelkurmay Başkanı olan, cumhuriyetin ilanından sonraki Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk Başbakanı, ikinci Cumhurbaşkanı, İstiklal Madalyası sahibi (Kırmızı Yeşil) asker ve siyasetçi (Cumhuriyet Halk Partisi Genel Başkanı) Malatya Milletvekili. 25 Aralık 1973 tarihinde vefat etti. Babasının memuriyeti dolayısıyla bulunduğu İzmir’de doğmuş olmasına rağmen aslen Malatyalı olan İnönü, birkaç dönem Malatya Milletvekilliği yapmış, her zaman Malatya ile içli dışlı olmuş her fırsat bulduğunda Malatya’yı ziyaret etmeyi ihmal etmemiştir. (http://malatyahaber.com/makale/ahde-vefa-m.bahadır.altaş)
Lozan ve İnönü
Lozan Antlaşması ile ilgili olarak Atatürk’ün Türkiye’yi temsilen İsmet İnönü’yü görevlendirmişti görüşmeler öncesinde, salonda her ülkenin heyet başkanı için büyük bir koltuk ayarlanmıştı. İsmet Paşa’ya ise sıradan bir koltuk ayrılmıştı. Paşa bunun nedenini sorduğunda, ‘büyük koltuk bulamadık’ demişlerdi. ‘Zararı yok’ dedi paşa ‘bulduğunuz vakit gelirim’. Birkaç dakika içinde, koltuk bulunmuştu. Artık galip-mağlup yoktu. Herkes uluslar ailesinin eşit birer üyesi olarak masadaki yerini alacaktı. (http://www.malatyahaber.com/haber/inonu-anildi-)
Konferansta konuşan Boğaziçi Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Zafer Toprak, Atatürk'ün silah arkadaşı, büyük devlet adamı İsmet İnönü'nün Türk siyasi hayatında önemli bir yeri olduğunu söyledi.''İnönü'nün en büyük dehası Lozan'dır. Lozan, Türkiye tarihi açısından önemli bir kırılma noktasıdır'' diyen Toprak, ''Bizim açımızdan Lozan İsviçre'deki bir kent değil, Lozan, aslında Türkiye'de ulus devletinin inşa sürecinin bir halkasıdır'' ifadesini kullandı.
(http://www.haberler.com/ismet-inonu-ve-lozan-konferansi)
İnönü ve Malatya Milletvekilliği
İsmet İnönü, 1950 seçiminde milletvekilliğini Ankara’da kaybetmiş, babasının memleketi Malatya’da kazanmıştı. 1954 seçiminde de aynı şey oldu. Ankara’da kaybetti, Malatya’da kazandı. 1957’de ise hem Ankara’da, hem Malatya’da kazandı. Seçim kanununa göre, bu durumda, ikisinden birini tercih etmesi gerekiyordu. İnönü, Malatya’yı tercih etti... Ondan sonra da, artık nisbi temsilin uygulandığı 1961, 1965, 1969 seçimlerinde hep Malatya’dan aday olup seçildi.
(http://www.radikal.com.tr/yazarlar/altan_oymen/inonu_malatya_ve_demokrasi-)
Malatya’nın İl Oluşu
Malatya, Osmanlı döneminde Harput vilayetine bağlıydı. Cumhuriyetle birlikte İsmet İnönü’nün Başbakanlığı döneminde 20 Nisan 1924 Anayasasının 89. Maddesi gereği il olmuştur.
Malatya'nın Tarihi Cumhuriyet Dönemi (Malatya Belediyesi)
İftiharla belirtmek gerekmektedir ki; Malatya'da yetişen İsmet İnönü ve Turgut Özal gibi iki önemli şahsiyet cumhurbaşkanlığı makamına kadar gelebilmiş ve Türkiye Cumhuriyeti ‘nin çağdaş vizyonunda belirleyici olmuşlardır.
Atatürk’ün en yakın silah arkadaşı olan İsmet İnönü, Cumhuriyetimizin kuruluş yıllarında önemli görevler üstlenmiştir. Ayrıca çok partili demokratik hayata geçişimizin mimarıdır.
Tüm topluma mal olmuş bu mümtaz şahsiyetlere duyulan sevgi ve şükran duyguları tüm yurtta olduğu gibi Malatya'nın da her köşesine sinmiş olup, aziz hatıraları yaşatılmaktadır.
(http://www.malatya.bel.tr/sayfa.asp)
Malatya Valiliği önündeki meydanda bulunan İnönü Heykeli 1946–1947 yılında yapılmıştır. Yüksek taş bir kaide üzerindedir. Halktan toplanan karşılığında yapılmıştır. Heykelin taş kaidesi üzerinde kabartma kompozisyonlar işlenmiştir. Kaidesinde “Adın temiz, hatıran aziz kalacak” sözleri yazılıdır. (http://www.estanbul.com/inonu-heykeli-malatya-)
Ölüm Yıldönümlerinde İnönü
MASTÖB Genel Başkanı Bekir Alyüz: “Burada konuşacağımız kişi, Türkiye’nin ikinci adamı, cumhurbaşkanı, hariciyecisi ve Türkiye’nin her şeyi olan İsmet İnönü’dür. Malatya milletvekili olması ise bizim büyük bir gurur ve şeref kaynağıdır. O’nu anlatmak dakikalara saatlere sığacak bir şey değil. Günleri ayları hatta yılları alır.”
(http://www.malatyatime.com/haber-mastob_ismet_inonuyu_unutmadi.html)
"İsmet İnönü'nün Hayatı ve Kişiliği" konulu bir konferansta konuşan Beydağı Anadolu Lisesi Tarih Öğretmeni Hasan Arslan, İnönü'nün savaşlar kazanmış muzaffer bir komutan olduğunu kaydederek, "İnönü, inatçı bir diplomat, Cumhuriyet kurmuş bir devlet adamı, ideal bir eş, örnek bir aile babasıdır" diye konuştu. (http://www.malatyam.com/-Inonu-Aniliyor-tr.html)
Yazgısı mıdır? Bilinmez
İnönü, pek çok kez hakkında söylenen yalan rivayetlerle gündeme geldi
“Asker kaçağı” dediler. O tarihte batı cephesi kumandanıydı…
Ezan’ı Türkçe okuttu, diye eleştirilir oldu… Hâlbuki Atatürk’ün yaşamında (1932) Ezan Türkçe okunmaya başlamıştı.
Dersim’de katliam yaptı, dediler… Hâlbuki o dönem Başvekil (Başbakan) Celal Bayar’dı…
Paradan Atatürk resmini kaldırdı, dediler o dönemde paralarda Cumhurbaşkanının resminin kullanılması yasal bir zorunluluktu. (http://www.haberedeger.com/gundem/item/1803-ismet-inonu-olumunun-39-yil)
Tüm bu haksız eleştirilere rağmen 2. Dünya Savaşı sonrasında savaşın çirkin ve acımasız yüzünü bizzat yaşan ve bilen biri olarak, bizi aç ve ekmeksiz bıraktınız (halkı aç bıraktı ) sözüne karşı “Ben sizi belki aç bıraktım ama babasız bırakmadım.” cevabını veren.
Türkiye siyasi hayatının içinde bulunduğu olumsuzluklar ve yaşanan çirkin siyaset karşında "Bir memlekette, namuslular, namussuzlar kadar cesur olmadıkça, o memlekette kurtuluş yoktur" diyen bir insandı. (“Arkadaşlar! Eğer bir memlekette erbabı namus laakal eşirra kadar sabur olmazsa o memleket behemehal batar!”İsmet Paşa, 5 Temmuz 1931)
İçinde bulunduğumuz bu günlerde ülkemiz siyasi gündeminde siyaseten birilerinin İsmet İnönü’nün şahsına hiçte yakışık almayan bir biçimde ifadelerde bulunduğu. Valilik ve Belediye başta olmak üzere kamu binalarından İnönü resimlerinin kaldırıldığı, İnönü ismi verilen cadde ve statların isimlerinin değiştirildiğini dikkate aldığımızda. İsmini aldığı İnönü Üniversitesi tarafından Geçtiğimiz hafta İsmet İnönü’nün 40. ölüm yıldönümü, Lozan’ın da 90. olması nedeni ile Malatya’da "Ölümünün 40. yılında İsmet İnönü" konu bir panel ile anılması. Malatya Sivil Toplum Örgütleri Birliğinin (MASTÖB) geçtiğimiz şubat ayında başlatmış olduğu, kültürel etkinlerinin ilk konusunu “İsmet İnönü’yü Anma ve Anlama Olarak” seçilmesi, yine MASTÖB Ankara şubesinin İsmet İnönü ve Turgut Özal resimlerinin yer aldığı bir tablo ile başarılı Malatyalı gençleri ödüllendirmesi son yıllarda bu konuda en çok özlenen ve olması arzu edilen bir davranıştı. Bu nedenle bu konuda fikir sahibi olanları ve emeği geçenleri kutlar, bu duygu ve düşüncenin MASTÖB çatısı altındaki tüm Malatya sivil toplum örgütlerinin de aynı duyarlılığı göstermesini. TSO meclis salonunda olduğu gibi İnönü ve Özal resimleri yer alarak bu sahiplenmenin yaşatılmasını ümit ederim.
Vefatının 40.yılında rahmet ve şükran ile andığımız Mustafa İsmet İnönü.. Hükümet Meydanı'ndaki heykelinin kaidesinde yazılı olduğu gibi, "ADIN TEMİZ, HATIRAN AZİZ KALACAK". Ruhun şad mekânın cennet olsun.
ARŞİV FOTOĞRAF: Aile arşivimizden bizim için çok değerli bir fotoğraf. 1950'li yıllarda, İsmet Paşa'nın bir Malatya ziyareti sırasında çekilmiş. Sağ baştaki kişi merhum dedem. (Mustafa Bahadır Altaş Aile Albümü)
Not: Bilgi ve duygu eksikliği bulunan kişilerce, belirli zamanlarda siyaseten İsmet İnönü’nün Malatyalılığı konusunda yanlış ve farklı görüş beyan edilerek tartışmaya açılırken, geçtiğimiz Perşembe günü İnönü Üniveristesi tarafından düzenlenen "Ölümünün 40. yılında İsmet İnönü" konu panele konuk olarak katılan İnönü Vakfı Başkanı ve İsmet İnönü’nün kızı Özden Toker’ın ağzından İsmet İnönü’nün Malatyalı’lığı en güzel şekilde ifade edilerek anlatılmıştır.
