İnönü Üniversitesi Karaciğer Nakli Enstitüsü tarafından, geçtiğimiz haftalarda, Boston College’daki iktisat profesörü Tayfun Sönmez ve Prof.Dr. Utku Ünver tarafından geliştirilen 'Banu Bedestenci Sönmez Çapraz Nakil Algoritması' kullanılarak gerçekleştirilen 4'lü çapraz karaciğer naklinin yankılarını, hemşehrimiz Gazeteci Vahap Munyar, 'ekonomim.com' sitesindeki köşesinde yazdı.
Munyar'ın, "İki Türk ekonomist ‘çapraz işlem’le karaciğer naklinde fark yarattı" başlıklı yazısı şöyle:
"MALATYA İnönü Üniversitesi Karaciğer Enstitüsü Müdürü Prof. Sezai Yılmaz, bir bülten eşliğinde şu mesajı gönderdi:
- Bizim okulun “çapraz nakil” sistemi üzerine hazırladığı basın bülteni…
Altına şu ibareyi ekledi:
■ Bizim okul = Boston College…
Prof. Yılmaz, İnönü Üniversitesi Turgut Özal Tıp Merkezi’nde geçen yıl gerçekleştirdikleri, ancak duyurusunu “American Journal Transplantation”ın operasyona yer vermesinden sonra yaptıkları “4’lü çapraz karaciğer nakli”nde formüllerini kullandıkları Boston College öğretim üyeleri Prof. Tayfun Sönmez ve Prof. Utku Ünver’den dolayı “Bizim okul” deyimini kullanmıştı.
Prof. Sezai Yılmaz’ın başında bulunduğu ekip, 12 Haziran 2019 günü Turgut Özal Tıp Merkezi’nde eş zamanlı 5 karaciğer nakli yapmıştı. Yani, 5 alıcı-5 verici olmak üzere 10 ameliyat aynı anda gerçekleşmişti.
Bu operasyonun o günlerde Mesude Erşan’ın imzasıyla Hürriyet Gazetesi’nde manşet olmasının ardından Boston College’daki iktisat profesörü Tayfun Sönmez, Malatya’nın yolunu tutmuş, Prof. Yılmaz’a “çapraz organ nakli”ne uyarlanabilecek formüllerini anlatmıştı:
- Boston College’daki iktisatçı arkadaşım Prof. Utku Ünver’le bir algoritma geliştirdik. Bu algoritma “Organ Takas Merkezi” gibi bir yapı oluşturmayı sağlayabiliyor. Böbrek nakillerinde kullanılıyor. Karaciğerde de bu formülü kullansanız daha fazla hayat kurtulur.
Prof. Yılmaz, Boston College’daki iki iktisatçı Prof. Tayfun Sönmez ve Prof. Utku Ünver’in geliştirdiği algoritmayı dinlerken şöyle düşünmüştü:
- Biz 12 Haziran 2019’da 5 karaciğer nakli operasyonunu aynı anda yaparken, hastalarla vericiler birbirini tanıyordu. Çoğu akrabaydı. Bu algoritma, birbirini tanımayan vericilerden hastalara karaciğer nakli şansı yaratacak. Tam “çapraz nakil” olabilecek.
Prof. Yılmaz, algoritmadan yararlanma fırsatına çok sevinirken, Prof. Tayfun Sönmez, Prof. Ünver’le birlikte geliştirdikleri algoritmaya vefat eden eşinin adını vermişti:
■ Banu Bedestenci Sönmez Çapraz Nakil Algoritması…
Prof. Sönmez ve Prof. Ünver, geliştirdikleri “Banu Bedestenci Sönmez Çapraz Nakil Algoritması”nı İnönü Üniversitesi Karaciğer Enstitüsü’ne karşılıksız hibe ederek,“çapraz karaciğer nakli”nin yolunu açmıştı. Prof. Yılmaz ve ekibi, bu algoritmayı kullanarak ilk operasyonlarını Temmuz 2022’de “4’lü çapraz karaciğer nakli” ile gerçekleştirmişlerdi.
ABD’nin önde gelen bilim yayın organlarından “American Journal Transplantation”, Temmuz 2023’te operasyona sayfalarında yer vermişti.
Prof. Sönmez ile Prof. Ünver’in görevlerini sürdürdükleri ABD’deki Boston College, bu konudaki bültenini yeni yayınladı. Ben de Prof. Sezai Yılmaz’dan mesajla bülteni görmüş oldum:
■ Boston College ekonomistleri tarafından geliştirilen “Eşleştirilmiş Karaciğer Takası”, ilk 4 yönlü takas ile sonuçlandı. Türk organ değişim programına Prof. Sönmez’in merhum eşi Dr. Banu Bedestenci Sönmez’in adı verildi.
Boston College tarafından hazırlanan bültende iki Türk ekonomistin geliştirdiği algoritmanın karaciğer naklinde çığır açabileceği belirtildi, şu noktaların altı çizildi:
■ Prof. Sönmez ile Prof. Ünver’in kaleme aldıkları çalışmanın sonuçları,“donör-hasta eşleştirme mekanizması”nın kapasitesinin 2 yönlü değişimin (iki hasta-iki donör eşleşmesi) ötesinde daha geniş katılımcı arasında eşleşme ile nakil sayısını artırabileceğini gösteriyor.
■ 2022 yılında “Karaciğer Eşleştirme Değişimi” (LPE), Türkiye’de Malatya İnönü Üniversitesi Karaciğer Enstitüsü’nün Turgut Özal Tıp Merkezi’nde gerçekleştirilen toplam 12 canlı donör karaciğer nakli (LDLT) için bir “dört yönlü değişimi” ve “dört iki yönlü değişimi” kolaylaştırdı.
■ Araştırmacılar, “Yüksek hacimli merkezlerde veya çok merkezli programlarda 2 yönlü değişimden daha büyük değişimler gerçekleştirme kapasitesi geliştirilerek LPE’den LDLP sayısı artırılabilir” diyor.
■ Program, Haziran 2022’den buyana etik çerçeveye ve programın lojistik kısıtlamalarına tabi olarak havuzdaki hastalara “canlı donör karaciğer nakli” (LDLT) sayısını en üst düzeye çıkaran eşleştirme prosedürü olarak kullanılıyor.
■ Prof. Sönmez ve Prof. Ünver, özellikle böbrek nakli alanında eşleştirme mekanizmaları konusunda dünyanın önde gelen geliştiricileri olarak tanınıyor.
■ Canlı donör karaciğer değişimleri çok nadir gerçekleşir. Böbrek eşli değişiminin (KPE) 2000’li yılların ortalarında nakillerdeki rolünün artmasının ardından, birkaç ülkede karaciğer eşli değişimi (LPE) başlatıldı. 2023 Ocak’ta ABD’de ulusal bir pilot LPE programı oluşturuldu.
■ Prof. Ünver, “Prof. Sönmez’le birlikte 4 yıl önce Malatya’daki Karaciğer Enstitüsü’nün Müdürü, tanınmış cerrah Prof. Sezai Yılmaz’la birlikte çalışmaya başlayarak dünyadaki az sayıda canlı donör karaciğer değişim programlarından birini başlattık” dedi.
Bu örnek, “beyin göçü”nün ülkeye çok büyük katkılar için fırsat yaratabildiğini ortaya koyuyor…
Boston College’daki iki ekonomistimiz Prof. Sönmez ve Prof. Ünver’in geliştirdiği algoritma, Malatya İnönü Üniversitesi Karaciğer Enstitüsü’ne uzanıp, daha fazla insanın hayatının kurtulabilmesinin kapılarını açıyor…
Prof. Sönmez, Prof. Ünver ve Prof. Yılmaz…
Aklınıza, yüreğinize sağlık…
Eşim, ‘dünyayı daha iyi bir yer haline getirme’ arzum için fedakarlık yaptı
BOSTON College’ın yayınladığı bültende Prof. Tayfun Sönmez’in eşiyle ilgili göz yaşartan öyküye de yer verildi. Prof. Sönmez, öyküyü şöyle aktardı:
■ Boston College Ekonomi Fakültesi’nde 2005 yılında çalışmaya başladım. Sevgili eşim Banu Bedestenci Sönmez, araştırmalarımla dünyayı daha iyi bir yer haline getirme arzumu desteklemek için büyük fedakarlık yaptı.
■ O zamana kadar İstanbul’da başarılı bir diş hekimi olan Banu, hem kariyerini, hem de sosyal hayatını geride bırakarak Boston’da ev hanımı oldu.
■ Boston College’da göreve başladıktan kısa süre sonra hedeflerimi gerçekleştirmeye başlarken Banu’ya meme kanseri teşhisi konuldu. Hayatın karşısına çıkardığı ciddi sağlık sorunlarına rağmen, hayallerimi desteklemekten vazgeçmedi.
Prof. Tayfun Sönmez, ardından ekledi:
■ Malatya İnönü Üniversitesi Karaciğer Enstitüsü’nün 4’lü çapraz karaciğer nakli operasyonunda kullandığı algoritmamıza, “Banu Bedestenci Sönmez Karaciğer Değişim Programı” adını vermemiz, rahmetli eşimin huzurunda saygı duruşu anlamını taşıyor.
Size nasıl katkıda bulunurum Hocam
İNGİLTERE’de SoftBank’ın patronu Masayoshi Son’ın önderliğinde 100 milyar dolarlık“Vision Found”u kurup yöneten, Centricus’un sahibi olan Dalınç Arıburnu, Malatya İnönü Üniversitesi Karaciğer Enstitüsü Müdürü Prof. Sezai Yılmaz’ı arayıp sordu:
- Hocam, karaciğer nakilleriniz konusunda size nasıl yardımcı olabilirim, katkıda bulunabilirim.
Ardından anlattı:
- Boston College öğretim üyesi Prof. Tayfun Sönmez benim çocukluk arkadaşımdır. Prof. Utku Ünver’le geliştirdikleri algoritmanın “Organ Takas Merkezi”nin altyapısı oluşturabileceğini görmüş, sosyal sorumluluk olarak destek vermek istemiştim.
Türkiye’de bir “Organ Takas Merkezi”nin kurulmasını çok istediğini kaydetti:
- Sizin algoritmayı kullanarak 4’lü çapraz karaciğer nakli operasyonu yapmanız, “Organ Takas Merkezi”nin olabilirliğini ortaya koydu. Böyle bir merkez, organ nakline ihtiyaç duyan daha fazla hastanın hayatının kurtulmasını sağlar."
Vahap MUNYAR- ekonomim.com
