Nükleer programı nedeniyle yıllardır ABD ve Avrupa'nın yaptırımlarına maruz kalan İran, yaptırımların hafifletilmesi karşılığında nükleer faaliyetlerini sınırlamayı kabul etti. Tahran yönetimi, nükleer programını altı aylığına donduracak ve uranyumun zenginleştirilmesini yüzde 5 azaltacak. Yaptırımların hafifletilmesiyle Tahran'a yaklaşık 7 milyar dolarlık ekonomik rahatlama sağlanacak. Ekonomik rahatlamanın Türkiye ve bölgeye etkilerini Taraf'tan Önder Çelik'e değerlendiren ekonomist Dr. Süleyman Yaşar, İran'a yaptırımların gevşetilmesinin Türkiye'ye ve bölgeye olumlu yansıyacağını söyledi. Altın ticaretinin serbestleşmesinin olumlu olduğunu belirten Yaşar, Ocak- Eylül 2013'te geçen yılın aynı dönemine göre 5.6 milyar dolar gerileyen ihracatın artacağına işaret etti.
7 MİLYAR DOLARLIK RAHATLAMA
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin beş daimi üyesi ve Almanya'nın, İran'ın nükleer programıyla ilgili sürdürdüğü müzakerelerde anlaşmaya varıldı. İsviçre'nin Cenevre kentinde sağlanan anlaşmaya göre; İran, nükleer programını altı aylığına donduracak ve uranyumun zenginleştirilmesini yüzde 5 azaltacak. Buna karşılık İran'a yönelik ekonomik yaptırımlar gevşetilecek. Yaptırımların hafifletilmesiyle Tahran'a yaklaşık 7 milyar dolarlık ekonomik rahatlama sağlanacak. Bu çerçevede İran'ın petrol satışından elde ettiği paranın 4.2 milyarlık bölümüne erişimine izin verilecek. Ayrıca petrokimya ve diğer alanlardaki yaptırımların askıya alınmasıyla İran, 1.5 milyar dolarlık daha gelir elde edecek.
EN KAZANÇLI ÜLKE TÜRKİYE OLACAK
İran'a yönelik yaptırımların gevşetilmesinin ekonomik boyutunu ekonomist Dr. Süleyman Yaşar ile konuştuk. İran'ın batılı bankalarda bloke edilen 50 milyar dolar parası olduğunu ve bu paranın 6-7 milyar dolarının gevşetilen yaptırımlar nedeniyle İran'a önümüzdeki altı ay içerisinde verileceğini belirten Yaşar'a göre, İran'a para girişi, bölgenin ve Türkiye'nin ticaret hacmini arttıracak. Altın ticaretine uygulanan yaptırımın kaldırılması Türkiye'nin dış ticaret dengesini olumlu etkileyecek.
BATIDA 50 MİLYAR $'I VAR
İran'a yaptırımları gevşeten anlaşmanın ekonomik boyutu nedir?
İran'ın yaptırımlar nedeniyle petrol satıp bedelin tahsil edemediği batılı bankalarda bloke edilen 50 milyar dolar parası var. Bu paranın 6-7 milyar doları gevşetilen yaptırımlar nedeniyle İran'a önümüzdeki altı ay içerisinde verilecek. İran'ın ülke dışında okuyan öğrencilerin bursları için 400 milyon dolar ödemesi sağlanacak. Bazı sivil uçak parçalarının alımına izin verilecek. Altın ve diğer kıymetli metal ticaretindeki yasaklar kaldırılacak. Otomobil ve petrokimya ürün ihracatındaki yasaklar kalkacak, bu yasakların kalkmasıyla 1.5 milyar dolar tutarında ilave gelir elde edebilecek.
PETROL SATIŞLARI ARTACAK
Yaptırımların gevşetiliyor olması bölge ticaretini nasıl etkileyecek?
Yapılan anlaşmaya göre ilk altı aylık sürenin ardından eğer İran kurallara uyup uranyum zenginleştirmesini yüzde 5'in üzerine çıkmayacak şekilde sınırlar ve müfettişlerin Natanz ve Fordo nükleer alanları dâhil günlük erişimlerini sağlarsa petrol ihracatı üzerine konan yaptırımlar kalkabilir. Bu durumda İran'ın şu anda yüzde 45 oranında gerileyen petrol satışları eski düzeyine çıkacağından yıllık petrol ihracatı 80-90 milyar doları tekrar bulur. Tabi bu para girişi İran'ın ithalatını da artıracağından bölgenin ticaret hacmi çoğalır. Aslında önemli olan şu; yapılan anlaşmaya göre İran nükleer çalışmaları anlaşmada öngörülen kurallara göre yaptığı takdirde Ortadoğu'da riskler azalacağından yatırımlar çoğalacak, güvenli bir ekonomik alan oluşacak, işte ekonomi ve ticaretin gelişmesi için asıl önemli olan güvenli bir ortamın sağlanması oluyor. Bu nedenle bölgede risklerin azalmasıyla ticaret ve yatırımlar hızla çoğalır.
Anlaşma, Türkiye'ye İran'la ticarette bir serbestlik tanıyor mu?
Anlaşmaya göre ilk ay için petrol ihracatındaki yaptırımlar kalkmıyor. İran'ın bloke edilen parasından bir miktar acil ihtiyaçları için veriliyor ve kıymetli maden ticaretindeki yaptırım kalkıyor. Tabi bu Türkiye'nin İran'la olan dış ticaret hacmini çoğaltır. Hemen bir rakam vereyim 2012 yılının Ocak-Eylül döneminde İran'a olan ihracatımız 9 milyar dolar tutuyordu. Kıymetli madenlere uygulanan yaptırımlar nedeniyle 2013'ün aynı döneminde bu ihracat tutarı 3.4 milyar dolara geriledi. İthalatımız ise 2012'nin ocak-Eylül döneminde 9.7 milyar dolardan 2013'ün aynı döneminde 8 milyar dolara geriledi. Dolayısıyla kıymetli maden ticaretine uygulanan yaptırımın kaldırılması Türkiye'nin dış ticaret dengesini olumlu etkileyecektir.
DAHA FAZLA GAZ ALABİLİRİZ
Türkiye, İran'dan doğalgaz alıyor. Enerji alanında ne gibi bir değişiklik olacak?
Türkiye doğalgaz alımı uzun vadeli bir anlaşma bu nedenle hâlâ sürüyor. İsviçre'de yapılan anlaşmaya göre ilk altı ay İran kurallara uyarsa ardından Türkiye İran'la daha fazla petrol ve doğalgaz ticaretine girişebilir.
Türkiye ile İran'ın ticaret hacmi bunda sonra nasıl değişir, artar mı azalır mı? Ne olur?
Sadece kıymetli maden ticaretinde yaptırımların kalkması nedeniyle değil, bölgede İran riski azaldığından daha fazla ticaret ve yatırım olanağı olacak. Bir de Türkiye ve İran komşu ülke olduğundan fiziki mal ticaretinde nakliye masrafları azalıyor. Bunun yanında yaptırımların kalkmasıyla transit ticaret çoğalıyor. Dolayısıyla ticaret hacmi artar.
YAPTIRIMLAR PETROL İHRCATINI 40 MİLYAR DOLAR DÜŞÜRDÜ
İran'a hangi alanlarda yaptırım uygulanıyordu, hangileri kaldırılıyor?
Yaptırımlara ABD ve AB ülkeleri başta olmak üzere batılı ülkeler İran'dan petrol ithalatını durdurdu. Para transferleri yasaklandı. İran'ın batılı bankalardaki paraları bloke edildi. İran'ın kıymetli maden ithalatı ve kıymetli maden kullanarak yapılan ithalatı yasaklandı. Bankacılık, sigortacılık, posta, liman hizmetlerinin hepsine yaptırım kondu. Genel olarak zorunlu gıda ve ilaç dışında tüm ithalatına da sınırlama getirildi. İran'ın ihracatının yüzde 80'ini petrol oluşturuyor. Yaptırımlar nedeniyle yıllık petrol ihracatı 90 milyar dolardan 50 milyar dolara geriledi. Sadece Çin, Güney Kore, Japonya ve Hindistan petrol ithal edebiliyor İran'dan fakat onlar da ABD'nin baskısı doğrultusunda son aylarda ithalatı azaltmaya başladılar. Yani İran çaresiz durumda kaldı. 2010'dan beri ABD ve AB'nin yaptırımlarının İran'a 120 milyar dolar kaybettirdiği ileri sürülüyor. Bir de tabi bu süreçte İran parası yüzde 50 oranında değer kaybetti, yıllık enflasyon yüzde 36 oldu.
TANER YILDIZ: ANLAŞMA HEM BÖLGEYE HEM TÜRKİYE'YE KATKI SAĞLAYACAK
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız, İran ile yürütülen nükleer müzakerelerde geçici de olsa anlaşılmasını, "Yaptırımların iyi bir noktaya gitmesi hem bölgeye hem de Türkiye'ye katkı sağlayacak" diye yorumladı. Kayseri'de konuşan Bakan Yıldız, şunları kaydetti: "Biz dünyadaki barış ve gerginliğin azaltılması adına bu anlaşmanın önemli olduğuna inanıyoruz. Ben temenni ederim ki bir sonuca varılsın. İran gerginliğinin de özellikle yaptırımların iyi bir noktaya gitmesi hem bölgeye hem de Türkiye'ye katkı sağlayacaktır."
