Malatya Belediyesi'nin, toplu taşımacılık için "yeni bir soluk ve etkin çözüm" olarak kamuoyuna lanse ettiği, ancak uzmanların ve siyasilerin "pahalı ve demode" tepkileriyle karşılaşan, toplam maliyeti konusunda ise 100 milyon ila 150 milyon TL arasında rakamlarının telaffuz edildiği trambüs sistemi ihalesi, tüm tepkilere rağmen 22 Nisan 2013 tarihinde yapılmıştı.
Uzmanların eleştirilerinin yok sayılarak uzun test sürüşlerinin ardından hayata geçirilen ve önceki gece İnönü Üniversitesi kampüsü içindeki İlahiyat Fakültesi durağı önünde bir trambüs aracının yanması ile facianın eşiğinden dönüldüğü olay sonrası bir kez daha tartışmaların odağı haline gelen trambüs ihalesi de, usulsüzlük iddialarının gölgesinde gerçekleştirilmişti.
Sözde iki firmanın katıldığı ihalede, katılımcı firmanın birisi boş zarf verirken, tek teklifi ise Ankara merkezli Bozankaya Otomotiv firması 19 milyon 784 bin 930 Euro teklif sunmuş, ihaleye, iki firmanın katılma görüntüsünün, rekabet koşullarının sağlandığına ilişkin olduğu öne sürülmüştü.
İhale Sözleşme Tasarısı’nda ihale bedeli TL olarak geçerken, daha sonra ise Malatya Büyükşehir Belediyesi yöneticileri bu bedelin Euro cinsinden ödendiğini açıklamıştı. Bu durum, trambüs firmasına oturduğu yerden kur farkından dolayı milyonlarca lira ek kazanç sağladığı ortaya çıkmıştı. Ayrıca, projeye sonradan eklenenlerle maliyetin çok yükseldiği anlaşılırken, belediye yetkilileri bu konuda rakam telaffuz etmekten sürekli kaçınıyorlardı.
İlk Vukuatlar İnsanlı Test Sürüşleri Sırasında Meydana Geldi
Trambüsün insanlı test sürüşü ile başlayan olaylar zincirinde ilk vukuat, 12 Mart günü Üniversite güzergâhında yolcu dolu iken, elektrik kesintisi üzerine birkaç aracın yolda kalmasıyla meydana gelmişti.
Trambüslerin, sefer esnasında kavşaklarda "kırmızı ışıkta durmayacağı", çünkü yapılan düzenlemeyle araç yaklaşırken ışığın yeşile döneceği de belirtilirken, bir başka trambüs 13 Mart günü Çevreyolu'nda bir otomobille çarpışmıştı. Kısa sürede meydana gelen iki olay tekrar dikkatleri bu araçların üzerine çekerken, Pazar akşamı "facianın eşiğinden dönülen" yangın meydana geldi.
Malatya Belediyesi’ne Ulaşım Planlaması Hazırlayan Erhan Öncü İhaleden Önce Uyarmıştı
Trambüs sisteminin Malatya’nın toplu taşıma ihtiyacına cevap verecek nitelikte bir ulaşım projesi olmadığını ilk olarak Yüksek Mimar –Şehir Plancısı Mimar Erhan Öncü, ileri sürmüştü. Malatya Belediye Başkanı Ahmet Çakır’a bir dönem Ulaşım Planlama Danışmanlığı hizmeti veren ve 6 aylık bir çalışmadan sonra Malatya’nın Ulaşım Planı’nı hazırlayan Erhan Öncü, gerçekte trambüs diye bir sistem olmadığını, sözkonusu sistemin dünyada artık kullanılmayan, demode troleybüs teknolojisi olduğunu vurgulamıştı.
Yüksek Mimar ve Şehir Plancısı Erhan Öncü, trambüs ihalesinden yaklaşık 2 hafta önce, ODTÜ Malatyalılar Derneği'nin Ankara'da yürüttüğü "Sektör İncelemeleri: Şehircilik ve Kent Mimarisi" başlıklı konferansta Malatya Belediyesi’nin trambüs projesini şu sözlerle eleştirmişti: “Malatya’da biz altı ay süren bir çalışma yaptık, kısa ve orta dönemli önlemlerin geliştirilmesine yönelik bir çalışmaydı. Önerilerimiz arasında kent merkezi ile çevre ile çok yakın ilişkileri olan Malatya kent merkezini çevre yerleşimlerin araçlarının baskısından kurtarmak için iki tane iki uçta doğu ve batı -Maşti ve Doğu Garajı’nda- terminali önerildi ve bunlar arasında yoğun hizmet sunan bir koridor oluşturulması ve bunu ileride organize sanayi bölgesine uzatılması önerildi. Üniversite ile OSB arasındaki bu koridorun öncelikle kademeli olarak küçük ve parçalı yaptırımlarla talep artışına paralel olarak kapasitesinin geliştirilmesi gerektiğini önerdik. Burada öncelikle ilk aşamada kavşaklarda otobüs önceliği ile başlamak, sonra otobüs şeridine dönüştürmek, ardından otobüs yoluna ve nihayet metrobüse dönüştürmek şeklinde kademeli olarak geçişi ön görmüştük. Merkez alanın dolaşım şemasını geliştirmiş, park yerleri ile araçların girişinin azaltılması ve yaya bölgelerini önermiştik. Ancak kent merkezine yönelik öneriler uygulanmadan merkeze fazla bir katkısı olmayacak ve önemli yatırım gerektirecek “Trambüs” diye bir şeyin uygulandığını görüyoruz. Trambüs diye aslında teknolojide bir tanım yok, o bizim ülkedeki bir kaç belediyenin önerdiği bir söz. Yıllar önce kentlerimizde vazgeçilmiş bir teknoloji olan “Troleybüs” demeye çekinen, vatandaşına ben “Troleybüs” alıyorum demekten çekinen yerel yönetimlerin ‘Tramvay ama bu aslında otobüs’ demesinin kulağa daha hoş gelen biçimidir. Kelime anlamı açısından tram; raylı demek, trambüs: raylı otobüs. Aslında burada bir ray yok yani tram yok, sadece kablolu otobüs, yani troleybüs var. Trafoları, direkleri, kabloları olan bu sistem beraberinde büyük yatırım ve işletme/bakım maliyeti getirecektir. Bu tarz kablolu ve direkli sistemlerin eski teknolojidir. Alternatif olarak yeni teknolojiler düşünülmelidir. Bunlar arasında gece üç-dört saat şarj olup gündüz durmaksızın çalışan e-otobüsler var artık. Gelecek için böyle teknolojiler varken, bir ölçüde geliştirilmeye çalışılsa bile bundan 100-150 sene önceki bir teknolojiye (troleybüse) geri dönülmesi doğru bir karar değildir. Ulaşım yatırımları talep özelliklerinden dolayı çok verimsiz yatırımlar olduğundan maliyetler ve ihtiyaçlar çok iyi hesaplanmalı, kaynaklar akıllıca tüketilmelidir. ‘Şehrimize yakışır’ yaklaşımı bırakılmalı, satıcı firmaların sunuşlarına göre karar verilmemelidir”
AKP Malatya Milletvekili Öz, Başkan Çakır’a “Trambüsten Vazgeçin” Çağrısı Yapmıştı
Trambüs sistemini eleştiren isimlerden biri de AKP Malatya Milletvekili Ömer Faruk Öz’dü. Bir dönem Türkiye’nin en büyük toplu taşıma kuruluşu olan İETT’de Genel Müdür Yardımcısı olarak görev yapan AKP Milletvekili Öz, “Trambüs kararıyla ilgili ben Ahmet beye bu projenin doğru proje olmadığını, Malatya’nın ihtiyaçlarına cevap veremeyeceği noktasında fikirlerimi paylaştım. Bu proje Malatya için doğru bir proje değil” diye konuşmuştu.
AKP Malatya Milletvekili Ömer Faruk Öz, trambüs ihalesi yapılmadan 2 gün önce, Başkan Ahmet Çakır’a “Bu işten vazgeç” çağrısı yapmış ve bu çağrısının gerekçelerini şöyle gerekçelendirmişti: "Şehirlerde özellikle belediyelerin en önemli toplumsal görevlerinden birisi toplu taşım hizmetleridir. Yeni yerleşim alanlarında metro, alt üst geçit yan yolları bunlar düzenlenebilir. Ama daha önce yaklaşması tamamlanmış şehirlerde toplu taşımacılık hizmetleri vermek çok da kolay değil. Bu çerçevede belediye başkanımız Ahmet Çakır Bey sağolsun, 4 yıllık süre içerisinde toplu taşım hizmetlerinde hakikaten güzel gayretleri oldu. Otobüs filosunu yüzde 50 civarında artırdı. Bu noktada ciddi bir başarı gösterdi. Toplu taşım noktasında birçok yere otobüs seferleri koyarak yeni güzergâhlar tespit ederek Malatya’nın ulaşımına katkı sağlama noktasında belde ilçe belediyeleriyle protokoller yaptı. Özellikle aynı güzergâhta değişik araçların gelmesi değil de trafik yoğunluğunun azaltılması hem de akaryakıt tasarrufu noktasında katkı sağladı. Bu çerçevede Malatya toplu taşıma ile ilgili yaptığı güzel hizmetlerin yanı sıra, trambüs kararıyla ilgili ben Ahmet beye bu projenin doğru proje olmadığını, Malatya’nın ihtiyaçlarına cevap veremeyeceği noktasında fikirlerimi paylaştım. Ama biz sadece fikirlerimizi paylaşırız, takdir başkan ve heyetinindir. 2009 seçimlerinde belediye başkanı şu olacak, vekiller belediye yönetecek diyorlardı ama ben 4 yıldır Ahmet Bey başkan, ben milletvekiliyim. Belediyecilik kökeninden gelen bir milletvekiliyim. Belediyecilik konusunda Ahmet beye bir dayatmam söz konusu olmaz."
"Bu konuyla ilgili olarak, İstanbul’da İETT’de genel müdür yardımcısı olarak çalışmış, geçmişte toplu taşımanın en büyük kurumu olan İETT’de üst düzey yönetici olarak görev yapmış, toplu taşıma teknolojileri konusunda pratiğin içinden gelen biri olarak trambüsün demode bir teknoloji olduğunu belirtmeliyim. Eski troleybus, trambüs değil. Tramb demek raylı sistemdir. Bunda ray denen bir şey yok. Trambüs takma bir isimdir. Ben bunu belediye başkanıma da, Ahmet bey çok iyi niyetli bir adam, birileri Ahmet beyi bu konuda ikna etmiş. Kim etti, niye etti, bu projeyle ilgili. Ama Malatya’da bu konuda yeteri kadar deneyimli teknik eleman yok, olamaz da. Belki büyük şehirlerde ulaşımla ilgili elemanlar olması kaçınılmaz ama bu tür belediyelerde toplu taşım konusunda ihtisaslı insanlar yok. Mümkün de değil. Ama bu projeyle ilgili belediye başkanımızı ikna etmişler. Ben belediye başkanıma söyledim. ‘Başkanım bu cazip proje değil, yeniden gözden geçirin’ dedim. Bir defa şunu belirteyim, bu troleybüsün adedi 1 milyon Euro civarında. Şimdi aynı büyüklükteki körüklü otobüsün fiyatı 250 bin Euro. Ömür olarak baktığınızda bunların 15 yıl ömrü var, troleybüsün 20-25 sene var. Burada yakıt parasından dolayı belediye başkanımız diyor ama yatırım maliyeti önemli. İşletme maliyeti kadar yatırım maliyeti de önemli."
Dövizin Yükselişi Nedeniyle 15 milyon TL Fazladan Ödeme yapıldı / Yapılacak
Malatya Belediyesinin trambüs projesi için yaptığı ihalede, ihale bedelini kamuoyuna Euro cinsi üzerinde açıklamasına rağmen, İhale Sözleşme Tasarısı’nda ‘Ödeme Yeri ve Şartları’nı düzenleyen 12. Maddede “Ödemeye esas para birimi Türk Lirasıdır” hükmü olduğu ortaya çıkmıştı.
Bu durum, Malatya Belediyesi’nin yüklenici firmaya, kur farkından dolayı bugün itibariyle yaklaşık 15 milyon TL fazla ödeme yapacağı anlamına geliyor. İhale kapsamında yapılacak tüm işlerin biteceği süreye kadar, dövizde oluşması muhtemel artışlar sonrasında, Bozankaya A.Ş.’ye kur farkı nedeniyle yapılacak fazladan ödeme ise bugünden öngörülemeyecek büyüklükte olabileceği ileri sürülüyor.
Malatya Belediyesi’nin 22 Nisan 2013 tarihinde düzenlediği trambüs sistemi ihalesinde, İzmir’deki yolsuzluk operasyonunda iki ortağı tutuklanan İndeks Enerji Makine Ltd. Şti. boş teklif vermiş, Ankara merkezli Bozankaya A.Ş. ise ihaledeki tek geçerli teklifi veren firma olmuştu. Malatya Belediyesi kapalı kapılar ardında yürütülen ihale süreci sonrasında Bozankaya A.Ş. ile 10 trambüs aracı için 19 milyon 784 bin 930 Euro bedelle sözleşme yapıldığı açıklanmıştı.
Toplam Maliyeti Açıklanmadı
Malatya Büyükşehir Belediyesi, trambüs ihalesinin toplam maliyeti konusunda bugüne kadar net ve şeffaf bir açıklama yapmadı. 22 Nisan 2013 tarihinde yapılan ilk ihalede, trambüsleri imal eden Bozankaya firmasının verdiği 19 Milyon 784 bin Euro değerindeki teklifte geçen rakam dışında toplam maliyete ilişkin sağlıklı ve güvenilir bir bilgi verilmedi. Kamuoyunda trambüs sistemine karşı oluşan kuşkuları gidermek yolunda hiçbir çaba içine girmeyi düşünmeyen Malatya Büyükşehir Belediyesi yönetimi, ilk ihaledeki güzergah uzunluğunu daha sonra uzattığını açıklamasına karşın, eklenen yeni mesafe için harcanan ve harcanacak toplam gider açıklanmadı.
Trambüsün ana gövdesi dışında, teknik altyapı, materyal ve değer giderlere ilişkin de saydam bir bilgilendirme yapılmadı. Tüm bu nedenlerle trambüs sisteminin toplam maliyeti konusunda 100 Milyon TL’den başlayıp, 150-200 milyon TL’ye ulaşan değişik aralıklarda astronomik rakamlar telaffuz ediliyor.
MOTAŞ Genel Müdürü Baskı Nedeniyle Test Sürüşlerini Erken Bitiriyoruz
Bu arada, trambüs projesinin Malatya için büyük bir kazanım olduğunu belirten MOTAŞ Genel Müdürü Enver Sedat Tamgacı, bu nedenle dünyanın gözünün Malatya’da olduğunu söylemiş, kamuoyu baskısı nedeniyle test sürüşlerinin erken tarihte bitirileceğini açıklamıştı. Tamgacı Yeni Malatya Gazetesi Muhabiri’nin sorularını yanıtlarken “Açılış tarihi ile ilgili verilen tarihleri kimlerin söylediğine bakmak lazım. Ama bu süreç çok kısa düşünülmemelidir” diyen MOTAŞ Genel Müdürü Tamgacı, test sürüşlerinin uzun sürdüğü konusundaki eleştirilere katılmadığını da belirterek “Test süresi bence uzun değil ve hatta baskılardan dolayı kısaltıyoruz” şeklinde konuşmuştu.
