6 Şubat 2023 depremlerinde büyük zarar gören, depremden sonraki süreçten bugüne, değil bir çivi çakılmak, halen yıkımların bile tam yapılmadığı, hatta enkazların temizlenmediği, Çırmıhtı’da alelacele devreye sokulmaya çalışılan rezerv alan uygulaması tepkiyle karşılanıyor.
Depremde Malatya’da en çok etkilenen yerlerden biri Çırmıhtı oldu. 3 kattan fazla bina iznine verilmeyen Çırmıhtı’da yıkılan evlerin tamamı kerpiç veya 70’li yıllardan başlayarak yapılan yığma beton evlerdi. Bu evlerin neredeyse yüzde doksanında sürekli ikamet eden yoktu. Bir bölümü tamamen terk edilmiş, az sayıda ev ise yaz aylarında ikamet ediliyordu. Son 20 yıl içerisinde yapılan, yapı denetim standartlarını karşılayan en fazla 2 katlı evler depremden sağlam çıktı ve halen içerisinde oturuluyor.
6 Şubat sabahı ilk depremde Çırmıhtılıların çoğu evini terk ederken ilk depremde evlerin çoğu ayakta kalmıştı. Bu nedenle vatandaşların bir bölümü, hatta Çırmıhtı’da eski evi bulunup Malatya’da ikamet eden apartman sakinleri sağlam olduğunu düşünerek tek katlı evlerine sığındılar. Ancak öğlen saatlerindeki ikinci depremde sağlam sanılan eski evlerin tamamına yakını yıkıldı, 3 kişi hayatını kaybetti.
Deprem sonrası önce çadırlara, sonra temin edilen konteynerlere sığınan veya çoğu başka şehirlere kaçmak zorunda kalan, bir bölümü hiç dönmeyen Çırmıhtılılar o günden beri ne zaman evlerine kavuşacaklarını merak ediyorlar, bu konuda yetkililerden bir karar çıkmasını bekliyorlardı.
Bu sırada kurulan Whatsapp ve diğer sosyal mecra gruplarında toplanarak ne yapılması gerektiği, beklentileri konusunda açıklamada bulundular. Malatyahaber.com’da yayınlanan bir açıklama Çırmıhtılıların beklenti ve isteğinin net bir özetiydi. Bu haberden anlaşılacağı üzere Çırmıhtılılar “yöresel dokuya uygun, yerinde, vatandaşı mağdur etmeyecek” uygulama istiyordu.
https://malatyahaber.com/haber/cirmihti-yoresel-dokuya-uygun-yapilanma-istiyor
Baştan beri Çırmıhtılıların istemediği tek uygulama şekli belliydi: Rezerv alan. Çünkü rezerv alan uygulamasının ne tür sıkıntılar yarattığı, ileride de büyük mağduriyetlere yol açacağı Malatya şehir merkezi ile Hatay başta diğer illerdeki uygulamalardan ayan-beyan görülüyordu.
Artık kırsal mahalle sayılan eski Yeşilyurt ilçe merkezi Çırmıhtı’daki Hıroğlu, Molla Kasım, Hamidiye ve Gedik mahalleleri ile Gündüzbey’de yaşayan vatandaşlar da rezerv alana karşı olduklarını söylüyorlar. Nitekim 6 Şubat’tan bu yana sahadan yayın yapan Er TV muhabiri Burak Altun’un uzattığı mikrofona konuşan Çırmıhtı ve Gündüzbeyliler rezerv alan uygulamasını kesinlikle istemediklerini her fırsatta beyan ettiler.
Çırmıhtı’nın yeniden imarıyla ilgili Ankara ve Malatya’daki yetkililerle görüşen muhtarların talebi de bu yöndeydi, bu talep defalarca dile getirildi:
“Rezerv alan istemiyoruz”
Bu konuda Yeşilyurt Belediyesi resmi bir açıklama yapmazken, alınan duyumlar belediyenin rezerv alan da ısrar ettiği yönündeydi. Ancak rezerv alan ilanına nihai yetkili Çevre ve Şehircilik Bakanlığının belediyenin önceki aylardaki talebine karşı çıktığı, resmi yazıyla bunun iletildiği biliniyor.
Ancak Yeşilyurt Belediyesinin rezerv alan talebinin devam ettiği, Ankara’ya baskı yaparak, ne yapıp edip Çırmıhtı’yı bu uygulamaya sokacağı geçen hafta yaşanan gelişmelerle ayyuka çıktı.
Önce Büyükşehir Belediye Başkanı Sami Er bir açıklama yaparak “Yeşilyurt (Çırmıktı) ve Gündüzbey’i aslına uygun bir şekilde inşa edeceğiz. Kadim beldelerimizin tarihi yapılarını korumak ve aslına uygun ihya etmek için koruma imar planlarımızın taslakları hazır. Ayrıca Banazı ,Barguzu ve Kileyik gibi diğer kadim beldelerimizin koruma imar planları için de çalışmalarımız devam edecek” dedi ve planlanan yeni Çırmıhtı’da görselleri paylaştı. Bazı milletvekilleri de aynı görselleri Twitter hesaplarında paylaştılar.
Er’in paylaştığı görseller SPI Architects isimli bir firmaya hazırlatılan, geniş kapsamlı plandan alınmıştı.
Çırmıhtı’yı kağıt üzerinde de olsa eskisinden çok güzel gösteren cafcaflı paylaşımlarda verilen mesaj uygulamanın beklentilere uygun yapılacağı şeklindeydi. Rezerv alan lafı da hiçbir yerde geçmiyordu.
Ancak bu paylaşımlardan birkaç gün sonra Çırmıhtı’nın yeni imar planı olduğu belirtilen bir görsel devreye girdi. Bu plan Yeşilyurt Belediyesi tarafından hazırlanmıştı, ama pratikte rezerv alan uygulamasıydı. Belediyeye konuyla ilgili başvuran vatandaşlara, muhtarlara da rezerv alan uygulaması yapılacağı sözlü olarak iletildi.
Planı gören Çırmıhtılılardan hafta içi Er TV ekranlarına konuşan bir teki bile olumlu görüş beyan etmedi. Çünkü tek beklentileri yıkılan evlerinin yerine evlerinin yapılmasıyken, evleri-bahçeleri ne olacağı belirsiz şekilde ellerinden alınıyor, sağlam evleri yıkılıyor, sağlam evler yıkılırken vatandaşların nerede barınacağına dair hiçbir öneri getirilmiyor, hafızaya uygun olarak aynı yerinde yapılması istenen lisenin alanı konut alanına dönüştürülüyor, bahçeleri yeşil alan/peyzaj uygulaması adı altında ellerinden gidiyordu.
Yapılacak yeni evlerin hak sahiplerine astronomik fiyatlarda verilip verilmeyeceği de muamma olarak duruyordu.
Tepkiler, Uyarılar, Öneriler
Malum plan paylaşıma düştükten sonra Çırmıhtı Platformuna yazan, konuyu en baştan beri dikkatle takip eden, bu konuda sürekli paylaşımlarıyla tanınan, Esenyurt Üniversitesi Yazılım Mühendisliği Bölümü Başkanı Dr. Öretim Üyesi Cahit Karakuş Çırmıhtı Platformu üzerinde bir paylaşım yaptı.
Karakuş “gördüklerim” başlığı altında madde madde şunları yazdı:
1- Yeşilyurt belediyesinin hazırlamış olduğu imar planı ile Malatya büyükşehir belediyesinin hazırlamış olduğu proje ve imar planı arasında tutarsızlıklar ve çelişkiler bulunmaktadır.
2- Malatya Büyükşehir Belediyesi proje hazırlarken Çırmıhtı’dan hiçbir muhtarın ya da uzman kişinin görüşünün alınmadığı görülmektedir.
3-Çay kenarı ve Derme kanalı alt tarafı rekreasyon alanı ilan edilmiş. Ne yapılacak belli değil. Buralarda nasıl bir oyun planlanıyor? Buradaki arazilerin sahipleri ile görüşme yapılıp, mağduriyet yaratmadan korunacak bahçe alanları ile restoran, kafe gibi turizm tesisleri olacak yerler önceden belirlenmelidir. İmar planında ne olacağı yazılmalıdır. Rekreasyon kelimesini Çırmıhtı’da kabul etmiyoruz.
4-Karaman köprüsünden Kadiruşağına (köy) ve Taftacığa (Çırmıhtı’yı Beylerderesine bağlayan en gözde, en pahalı bahçelerin, mülklerin olduğu bölge) giden yolların etrafı çaya kadar rekreasyon alanı yapılmış neden?
5-Hacizli mahallesine ait caminin yeri değişmiş, neden?
6-Çeşmelerimiz nerede?
7- Buğday kaynatma, tandır ekmeği pişirme, salça, ekşi, pestil, reçel hazırlamak için ortak faaliyet alanlarımız nerede? Cenaze işlevinde kullanacağımız ortak alan nerede?
8- Vatandaşların parsellerine lise, ortaokul, ilkokul, ana okul, park, sağlık alan tesisi, kültür tesis alanı, araba park yerleri yapılacağı görülmektedir. Yollar genişletilmektedir. Yerlerine el konulacak vatandaşların mağduriyeti nasıl giderilecek?
9- Komşuluk çerçevesinde oluşturulacak ada bazlı alanlarda bitişik nizamlı evler neden öngörülmüyor? Miras gereği paylaşımda sorunlu yerlerin yan komşular tarafında satın alınarak daha sağlıklı yerleşkeler oluşturulabilir.
10- “Eğer kabul etmez iseniz böyle kalacak” denmektedir. Bu hatalı bir söylemdir, tehdittir, kabul edilemez.
11- Enflasyonun frenlenemediği bir ortamda inşaat maliyetlerini ve ödeme planını Çırmıhtılılar nasıl karşılayacak? Düşünen var mı?”
Hıroğlu Mahallesi Muhtarı Uğur Topaloğlu da Yeşilyurt Belediyesinin planına karşı olduklarını, diğer muhtarların da aynı görüşte olduğunu söylüyor. “Baştan beri yetkililere belirttik, yerinde dönüşüm istiyoruz” diyen Topaloğlu öneriler getirerek şunları söylüyor:
“Depremde yaklaşık 1800 ağır hasarlı bina var. Bunların 300 tanesi 100 metrekarenin altında yapılar. Bunlara sorunlu mülkler diyebiliriz. Mesela 71 metrekare bir yerde 126 tane mirasçı var. 100 metrekarenin altında yerlere imar, ev yapmak mümkün değil. Buradaki hak sahiplerine TOKİ uygulamasıyla yer verilse sorun çözülebilir. Örneğin Taftacık tarafında Avuğun Tepe dediğimiz yere veya yıllardır atıl bekleyen, tam bilmiyorum ama 120-130 dönüm arazinin olduğu YİFAŞ’a (iflas etmiş eski konfeksiyon fabrikası) toplu konut yapılarak hak sahipleri veya mirasçıların mağduriyeti giderilebilir. Bir an önce başını sokacak yer arayan başka vatandaşlarımız da ev almak isteyebilirler. Zaten daha önce o şekilde TOKİ başvurusu yapan, kurada çıkanlar oldu. Böyle olunca arsalar rahatlayacaktır.
Deprem sonrası büyük bir nüfus kaybı yaşadık. Mesela Hıroğlu mahallesinde 2019 seçimlerinde 1200 seçmen vardı. Son seçimde 700 seçmene düştük, bunların sadece 500 tanesi oy kullandı. Eğer rezerv alan uygulaması yaparsanız yarın bu nüfus da buradan gider, ortada mahalle bulamazsınız. Sağlam evi de yıkıyorsunuz, vatandaş nereye gidecek, ortada kiralayacak ev bile yok, sağlam evinden çıkan vatandaş kirayı nasıl ödeyecek, bunların cevabı yok.
Bu plan bize dayatılmaya çalışılıyor, bunu kabul etmezsiniz buraya çivi çakılmaz deniyor. Televizyonlarda söyledim. Devletin ekonomik gücü biliniyor, yapamayabilirler. O zaman buradan ellerini çeksinler, biz evlerimizi kendi imkanlarımızla yapabildiğimiz kadar yapar, başımızı sokarız.
Piyasada tam bir bilgi kirliliği var. Ne olduğu, kimin ne yaptığı da belli değil. Belki son dolanan plan da değişecek.
Mahalle bazlı, sokak bazlı çalışarak imarı çözmek kolay. Biz kimsenin mağdur olmasını istemiyoruz. Hakkımız olmayanı da istemiyoruz.
Planlarda yok ama küçük çaplı bir sanayi bölgemiz eklenmeli.”
“Evler Kaça Satılacak, Hangi Çırmıhtılı Alabilecek?”
Deprem evlerinin kaç adet olacağı ve hangi paraya satılacağı konusunda rivayet muhtelif. Sadece hak sahiplerine ev verileceği belirtilirken, bu konuda resmen açıklanmış bir bilgi yok. Aslında baştan beri kamuoyuna açıkça bilgi verilmiyor; hatta yapılacak evlerin görsellerini dahi Yeşilyurt değil Malatya Büyükşehir Belediyesi paylaşmıştı.
Başkan Sami Er’in ilk paylaştığı ev görsellerine bakılırsa bu yapıların “villa tipi” olduğu görülüyor. Bu tür evlerin piyasada satış fiyatının 5-6 milyondan başlayıp 8-10 milyona yükselmesi mümkün.
Sakinlerinin çoğu emekli veya asgari ücretle çalışan işçi olan Çırmıhtılıların böyle bir maliyet çıkması halinde ev borçlarını ödemeleri imkansız gözüküyor.
Tüm bu şüpheler günün sonunda, ‘Çırmıhtılı’yı Çırmıhtı'dan atma projesi' diye yorumlanan yeni imar projesiyle, Çırmıhtılıların depremden sonra ikinci bir deprem daha yaşayacağı ve insanıyla, tarihi dokusuyla Çırmıhtı’nın haritadan silineceği ayan beyan görülüyor.
Çırmıhtı Platformu- malatyahaber.com
