Halk arasında Teze Cami, kayıtlardaki adıyla Hacı Yusuf Camii ya da taş yapısından ötürü Hacı Yusuf Taş Camii olarak da adlandırılan Malatya'nın simgelerinden Yeni Cami'nin, bugüne kadar yayınlanmamış bir fotoğrafı ortaya çıktı.
Foto Ufuk arşivindeki bu fotoğraf, kuzey yönünden, bugünkü Asayiş Şubesi (Şire Pazarı) civarından çekilmiş. Solda görülen taş yapı, "Çarşı Kilisesi" olarak yapılan, daha sonra bir süre depo olarak kullanılan, bugün Çınarlı Camii olarak işlevini sürdüren yapı. Fotoğrafın, 1930'lu yılların ortalarında çekilmiş olduğu değerlendiriliyor.
Araştırmacı- Yazar Celal Yalvaç, fotoğrafla ilgili olarak şu açıklamayı yaptı:
"Yeni Cami, Malatyayı simgeleyen nadir güzellikte bir Osmanlı eseridir. 18/19 Şubat 1308 (miladi 4 Mart 1893) günü meydana gelen ve Büyük Zelzele olarak anılan depremde yıkılan Hacı Yusuf Camiinin yerine yapılan bu cami ile ilgili araştırmalar halen kesinlik kazanmış değildir.
Adnan Işık, Ahmet Şentürk, İsmail Aytaç ve sair kişiler tarafından yapılan araştırma ve yayınlar oldukça önemlidir. Yapımından bugüne kadar geçen süre içinde meydana gelen depremlerden ve zamanın ortaya koyduğu bazı yıpranmalardan dolayı tamir ve tadilata sahne olan Yeni Cami üzerindeki son büyük onarım 2005- 2006 yıllarını kapsamış, çevre düzenlemesi de bu yıl tamamlanmıştır.
Caminin ilk yapıldığı yıllara ait bir fotoğraf ele geçmiş, Adnan Işık tarafından ele geçirilen bu fotoğraf çeşitli yayınlarda önemli bir obje olarak kullanılmıştır.
Camiye ait çok ilginç bir fotoğraf da Foto Ufuk müessesesi tarafından bulunmuştur. Sahibi tarafından fotoğrafın 1934 yılında çekildiği söylenmiştir. Caminin ana giriş kapısı üzerindeki kitabesinin son satırında bitim tarihi olarak 1323 (miladi 1907) tarihi verilmiştir. Son ele geçen fotoğraf dikkatle incelenirse, son cemaat yeri revaklarının üzerinin çatı ile kapatılmış olduğu görülür.
Yapımı 1907 yılında biten caminin son cemaat yeri revak kubbelerinin, fotoğrafın çekildiği 1934 yılına kadar yapılmadığını veya yapılamadığını düşünmek mümkün değildir. Yaşı 1934lü yılları rahatlıkla hatırlamaya müsait olan eczacı Mithat Barış, revak üzerindeki çatıyı anımsamadığını belirtmiş, Ben revak üstünü hep kubbeli gördüm demiştir.
İkinci meşrutiyetin ilanı, Balkan Harbi, Birinci Cihan Harbi, mütareke yılları ve Kurtuluş Savaşının kubbe yapılış süresini uzattığı düşünülebilir. Bu durum da düşünce olmaktan öte bir şeyler ifade etmez.
Fotoğraf dikkatle incelenirse, fotoğrafın çekim tarihinin bazılarınca iddia edildiği gibi 1334 (miladi 1918) olmadığı görülür. Fotoğrafta görülen lambalı bisikletin mevcudiyeti bu tahminleri çürütür mahiyettedir.
Muhtemelen bahis konusu çatı, herhangi bir sebepten onarımı gereken revak kubbeleri üzerine geçici olarak yapılmıştır.
Fotoğrafı bulan ve incelememize sunan Foto Ufuk müessesine teşekkür ediyorum.
FOTOĞRAFLAR: (Siyah Beyaz) Foto Ufuk arşivinde bulunan ve ilk kez yayınlanan Yeni Cami fotoğrafları (alttaki aynı fotoğraf daha yakın plan)
(Renkli) Yeni Cami'nin Foto Ufuk tarafından çekilmiş olan 2007 yılı görüntüsü (FOTO UFUK)
