Mustafa Bahadır ALTAŞ
SM. Mali Müşavir
mba444@mynet.com
Malatya’da ekonomik istikrarın sağlanması ve sürdürülebilir bir kalkınma için öncelikle iddialı olduğu kayısı üretimi başta olmak üzere, tarımsal üretim alanlarını belirlenmesi, önem verdiği kayısı ürünün dünyada en iyi üreten, işleyen ve değerlendiren şehir olma konusunda bir strateji geliştirmesi, bu ürüne yerel ve genel boyutta destek sağlanmalıdır. Çünkü Malatya coğrafyası, toprak ve iklim yapısı gibi ekolojik özellikleriyle aroma, renk, tat, koku ve kuru madde bakımından dünyanın en ünlü kayısısının yetiştiği ildir. Avrupa ülkeleri olmak üzere yaklaşık 150 ülkeye ihraç edilen kayısı, üretimi ile her yıl 250-350 milyon dolar Türkiye ve Malatya ekonomisine katkı sağlanmaktadır.
Dünyada üretilen kayısının önemli bir bölümü yaş olarak tüketilirken, üretilen kayısının ancak %15’i kuru kayısı olarak değerlendirilmektedir. Bu oran Türkiye’de yaklaşık % 80’ olup bununda %85'i Malatya da üretilmektedir. Bu oran dünya kuru kayısı üretimin %65 ulaşmaktadır. Kayısı Türkiye’de ve dünyada yaş meyve olarak tüketilmenin dışında kuru kayısı, dondurulmuş ürün, gıda ve sanayi ürünü olarak farklı şekillerde tüketilmektedir.
Kayısı fiyatlarının belirlenmesinde rekolte /yıllık ürün miktarı en önemli unsurdur. Rekolteyi etkileyen en önemli unsur ise ilkbahar aylarında özellikle kayısının çicek aşamasında yaşanan geç donlar ve çağala aşamasındaki doludur. Rekolte miktarının yüksek olduğu yıllarda kayısı fiyatı düşmekte, rekolte miktarının düşük olduğu dönemlerde ise kayısı fiyatları yükselmektedir. Rekolte miktarında büyük oranda meydana gelen sapmalarda doğal olarak kayısıdan beklenen geliri azaltmaktadır.
Geçen yıl mart ayının son günlerinde yaşanan zirai don, kayısı ağaçlarında büyük zarara yol açtı. Rekolte miktarının düşük olacağı beklentisi ile daha yeni sezon ürünü piyasa çıkmadan kayısı fiyatı yaklaşık 3 kat artarak daha önceki yıllarda on-onbeş liradan satılan kuru kayısı bu yıl yirmi beş – otuz liradan alıcı buldu. Kayısı rekoltesinin düşük olduğu bu dönemde Malatya ekonomisi için zor bir dönem beklenirken ihraç edilen kuru kayısı miktarında azalış değer olarak ise artış sağlandı. Kuru kayısının yanında önemli bir ihraç ürünü olan kayısı çekirdeğinde de aynı şekilde bu yıl ürün az olmasına rağmen fiyatın yüksekliği dolayısıyla kayısı çekirdeği ihracatından da önemli bir gelir artışı sağlandı.
Elimizdeki veriler baktığımızda kuru kayısıyı son on yıllık dönemde takvim yılı dikkate alındığında yıllık ortalama kuru kayısı ihracat miktarı 98.600 ton/yıl, tutarı ise 285 Milyon $ olup 1 kg kuru kayısı ortalama 2,9 $ ihraç edilmiştir. Belli tarih aralığında dönem olarak dikkate aldığımızda ise 2005-2009 ilk beş yıllık dönemde yıllık ortalama kuru kayısı ihracat miktarı 101.860 ton/yıl, tutarı ise 236 Milyon $’dır. Bu dönemde 1 kg kuru kayısı ortalama 2,32 $ ihraç edilmiştir 2010-2014 dönemini kapsayan son beş yıllık dönemde ise yıllık ortalama kuru kayısı ihracat miktarı 95.400 ton/yıl, tutarı ise 334 Milyon $ olup 1 kg kuru kayısı ortalama 3,51 $ ihraç edilmiştir.
2010 yılında yaşanan don nedeni ile kayısıda yaklaşık yüzde yetmiş düzeyinde bir kaybın yaşanmasıyla 2011 yılına stoksuz bir girildiği bilinmektedir. Geride bıraktığımız;
2011 yılı üretim sezonda yaklaşık 125 bin ton kuru kayısı,
2012 yılı üretim sezonda yaklaşık 150 bin ton kuru kayısı,
2013 yılı üretim sezonda yaklaşık 95 bin ton kuru kayısı,
2014 yılı üretim sezonda yaklaşık 10 bin ton kuru kayısı elde edilmiştir.
Bu dört yıllık dönemde üretilen yaklaşık 380 bin ton kuru kayısıya çevre ilçelerdeki aynı dönemlerde üretilmiş olan kuru kayısı miktarlarını eklediğimizde toplamında 425 bin ton üzeri kuru kayısının üretildiği tahmin edilmektedir.
Aynı dönemde ise;
2011 yılında 92 bin ton kuru kayısı,
2012 yılında 101 bin ton kuru kayısı,
2013 yılında 117 bin ton kuru kayısı,
2014 yılında ise 79 bin ton kuru kayısı ihraç edilmiştir.
Üretilen 425 bin ton kuru kayısının 390 bin tonun ihraç edildiği bu dönemde iç tüketimde de yaklaşık yüzde yedi oranında bir kuru kayısı tüketimi varsayıldığında bu dönemde üretilen kayısının tamamına yakın bir kısmın tüketildiği dolayısıyla da 2015 yılına stoklarda kayısı olmadan girildiği anlamına gelmektedir.
2015 yılı kayısı sezonu, stoklarda kuru kayısı var olduğu varsayımı ile piyasa dışı etkenlerin baskı oluşturması sezon öncesi yeni ürün kayısı fiyatını olumsuz etkilemez mi? Stoklarda var olduğu söylenen kuru kayısının diğer illerde yetişen veya yurtdışından ithal edilen düşük kaliteli kayısının Malatya Kayısısı olarak piyasaya sokulmasından kaynaklandığı bilgisinin doğruluk payı var mıdır?
2005 yılında 102 bin ton ihraç edilen kuru kayısından 162 milyon dolar gelir elde edilirken, bugün gelinen noktada 79 bin ton kuru kayısından 348 milyon dolar kuru gelir edebiliyorsak. (2007 Yılında dönemin Malatya Vergi Dairesi Başkanı Sn.Niyazi Özkök’ün bu konudaki çalışmaları önem arz etmektedir.Bu vesile ile kendisini saygı ile anıyorum.) Yurt dışı marketlerde Malatya kuru kayısısının kilosu 12-15 $’a alıcı bulurken kuru kayısı ticaretinde Türkiye'de ve Dünya da geldiğimiz yerin önemini bilmemiz! piyasa şartlarını Malatya’dan belirlememiz gerekmez mi? Dünya kuru kayısı üretiminin yüzde yetmişine yakın bir kısmını üreten bir şehir olarak kayısı piyasasının oluşacağı, üreticinin ürününü satışa sunacağı, kayıtlı üreticin ve esnafın yer aldığı, esas işi kayısı olmayan sözde üretici ve tüccarın faaliyette bulunamadığı, modern bir kayısı pazarının yokluğunu bu şehri yönetenler hissetmez mi?
Kayısının üretim aşamasından ihracatına kadar geçen süreçte belirlenen tüm hedefler ve bu hedeflere ulaşmak amacıyla ilkbahar geç donlarından etkilenmeyen rakım farklılığında yararlanarak, üretim planlaması ile sezon boyunun uzatılması, kaliteli ve verimi yüksek bahçelerle üretimi artırmak için iklim şartlarından kaynaklanan olumsuzlukları en asgari düzeyde gerçekleşmesini sağlayacak “Kayısı Tarım Politikası”nın, ürün çeşitlendirilmesi başta olmak üzere fiyat istikrarı ile kuru kayısı ortalama fiyat düzeyinde sürekliliğin sağlanmasından, alivre satış, döviz kuru değişimine kadar karşılaşılan problemleri çözmek için Kayısı Serbest Bölgesi, Lisanslı Depoculuk, Kayısı Borsası gibi kuruluşları hayata geçirerek kayısı dışı etkenlerden en az düzeyde etkilenecek rekabetçi ve kendi dinamikleri olan “Kayısı Ekonomi Politikası”nın oluşturulması gerekir.
Geride bıraktığımız beş yıllık sürede yaşanan iki önemli don olayı sonrasında kayısı piyasasında yaşanan gelişmeler ve fiyat artışının avantaja dönüştürülmesi için bizlerin kayısı için politika değişikliğine giderek üretim, örgütlenme, pazarlama ve finansman konularında yeni bir yol haritası belirlememizi zorunlu kılmaktadır. Bu konuda yapacağımız çalışmalarla bugün için 250–350 milyon dolar olan kayısı ihracatımızı yakın bir zaman da 1 milyar doların üzerine çıkarabilir, dünya kayısı piyasasının ve borsasının Malatya’da oluşmasını sağlayabiliriz.
----------------------------------------------------------------
2012 yılında büyükşehir yasasıyla 30 Mart 2014 tarihi itibariyle Türkiye genelinde 17.135 köy Malatya da ise 534 köy bir gecede mahalle oldu. Köyler yok olursa kayısı hayal olur.
