Malatya Konakları ve Beşkonaklar
Celal YALVAÇ / Malatya
Beşkonaklar, Saray Mahallesi’nin Sinema Caddesi üzerinde, tipik Malatya konaklarının yapım özelliklerini taşıyan, biri birine yapışık beş konaktan ibaret bir yapı manzumesidir. 1900’lü yılların başlarından itibaren inşa edildikleri bilinmektedir.
Geleneksel Malatya Konakları, genelde iki katlı olup kendilerine ait özel bir yapı üslubuna sahiptirler. Bu yapılarda zemin kat değişik hizmetler için, vereceği hizmete uygun özelliklere sahip bölümlerden meydana gelmiştir. Sokak kapıları çift kanatlıdır. Üst kısmında genelde demirle kapatılmış ışık penceresi yer almaktadır. Kapı girişi, genelde bina cephesini ortalamaktadır. Girişten sonra“Aralık” tabir edilen orta hol, genelde, arka bahçe avlusuna kadar devam eder.Aralık’ın sağ ve solunda “Zahirelik” denilen kiler ile “Hızna” adı verilen mutfak;“Kışdamı” denilen büyük bir oda yer almaktadır.
Üst kata ahşap bir merdiven ile çıkılır. Bu merdivenin yeri ve konumu binanın planına ve büyüklüğüne göre değişim gösterir. Merdiven, üst katın –Sofa-‘sına çıkar. Oturma ve misafir odaları ile diğer müştemilat bu sofanın etrafında yer alır. Eskiden “Selamlık” ve “Haremlik” olarak kullanılan bu katta ihtiyaca uygun odalar yer almaktadır. Haremlik kadın ve çocuklar, Selamlık ailenin büyüğü ve erkekler tarafından kullanılır. Bu ikilik zaman içinde terkedilmiştir.
Ön cephedeki odalar üç adettir. Çıkartma’lar bu üç odanın planlanmasına uygunluk gösterecek şekilde dizayn edilebilmektedir. Ya orta oda yan odalardan 80-100 cm. kadar öne çıkarılmakta veya yan odalar öne çıkarılarak aradaki boşluk balkon haline getirilmektedir.
Beşkonaklar’da bu iki şeklin başarılı tatbik ve örneği açıkca görülmektedir. Yine Malatya konaklarının tipik üslup özelliklerini bu yapılarda görmek mümkündür. Çıkartma bingileri, giriş kapısı, pencereler, kapı üst pencere demir parmaklıkları, çatı saçak altı duvar birleşimi özel bir tarzda olup, diğer şehirlerimizdeki konak yapımından daha farklıcadır.
Alt kat pencereleri kantarmalı/Devriyeli bir yapım tekniğine uygundur ve üst kat pencerelerinden farklıdır. Kış damlarında ve genellikle dışyarıdaki münasip bir yerde davlumbazlı ocaklar yer almaktadır. Bu ocakların yan taraflarında takalarvardır. Kilerlerde “Misandere”, oturma odalarında pencere önlerine rastlayan“Makat” lar vardır. Genellikle kilerde “Kapyeri” denilen dolabımsı raflar, yine odaların münasip yerlerinde dolaplar ve raflar yer almaktadır.
Beşkonaklar’da kısaca belirtilen bu yapım özelliklerinin tümüne rastlamak ve bunları görmek. Zamanın yaşam şartlarını değiştirmesi, bu binalarda yeni yaşam şartlarına uygun tadilatların yapılmasına sebep olmuş, binalar ilk yapım özelliklerinden bazısını kaybetmiştir.
(28 Mayıs 2002'de malatyahaber.com'da yayınlanmıştır)
