Harran Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü'nde Halil İbrahim Ulubaba tarafından hazırlanan bir yüksek lisans tezi, Malatya'daki mera alanlarında yaşanan işgal ve tecavüzleri gözler önüne seriyor. "Mera Alanlarındaki Zamana Bağlı İşgal ve Tecavüzlerin Tespiti ve Değerlendirilmesi: Malatya İli Örneği" başlıklı tez, son yıllarda çıkarılan "İmar Affı" yasası, Covid-19 pandemisi ve yaşanan depremlerin mera alanları üzerindeki çarpıcı etkilerini ortaya koyuyor.
Yüksek lisans tezine göre, "Meralar, evcil ve yaban hayvanlarının beslenmesi için zengin doğal yem kaynakları sağlayan stratejik arazilerdir. Bu alanlar, kaba yem ihtiyacını karşılayarak hazır yem kullanımını azaltmakta ve hayvansal üretimin sürdürülebilirliğine ekonomik, sağlık ve toplumsal açıdan önemli katkılar sunmaktadır." Ancak, bu tezin de altını çizdiği gibi, meraların "farklı amaçlarla kullanılması veya işgal edilmesi, mera alanlarının azalmasına yol açmakta, bu da hayvansal üretimde verimliliğin düşmesine ve endemik bitki ile hayvan türlerinin yok olmasına neden olmaktadır. Bu durum, meraların korunması ve sürdürülebilir yönetiminin gerekliliğini vurgulamaktadır." deniliyor.
İmar Affı ve Mera Alanlarındaki Yapılaşma
2018 yılında yürürlüğe giren "İmar Affı" yasasının, mera alanlarındaki yapılaşmayı hızlandırdığı belirtiliyor. Tezin bulgularına göre, "7143 sayılı Kanun, mera alanlarındaki yapı artışlarında çarpıcı bir etkide bulunmuş ve bu artışların belirgin bir şekilde ortaya çıktığı görülmüştür. Kanunun uygulanmasıyla birlikte, mera alanlarında yapılaşma faaliyetlerinin yoğunlaştığı dikkat çekmiş ve bu durum özellikle çalışma alanlarımızdan Hekimhan Çimenlik, Battalgazi Merdivenler ve Akçadağ Bahri mahallelerinde daha belirgin hale geldiği görülmektedir." ifadesi yer alıyor.
Hekimhan Çimenlik Mahallesi özelinde yapılan incelemede, "2017 yılında bu bölgede yalnızca üç adet yapı bulunduğu kaydedilmiştir. Ancak, 2018 yılında çıkarılan 'Yapı Kayıt Belgesi' uygulaması sonrasında, bu alanlarda yeni yapı inşa faaliyetlerinde hızlı bir artış yaşandığı gözlenmiştir. Mahalledeki yapı sayısı, bu tarihten itibaren belirgin bir şekilde artarak, mera alanlarının tahribata uğradığını göstermektedir." Benzer durumlar Battalgazi Merdivenler ve Akçadağ Bahri mahalleleri için de geçerli. Teze göre, "Yakınları ve komşularının yapmış olduğu işgallerin affedilerek kolay yoldan mal sahibi oldukları düşüncesi, diğer insanları mera işgaline yönlenmesine neden olduğu düşünülebilir." değerlendirmesi yapılıyor.
Pandemi ve Kırsala Yönelimle Gelen İşgaller
Covid-19 pandemisi de mera alanları üzerindeki baskıyı artıran bir diğer faktör olarak öne çıkıyor. Teze göre, "2019 yılı sonunda Çin'de başlayan ve 2020 yılı itibariyle tüm dünyayı etkisi altına alan Covid-19 pandemisi, toplumsal yaşamın her alanında derin etkiler yaratmış ve bireylerin yaşam tarzlarını yeniden şekillendirmelerine neden olmuştur." deniyor.
Bu süreçte, "Salgın nedeniyle ortaya çıkan izole yaşam ortamları, sokağa çıkma yasakları ve tedarik zincirlerindeki aksaklıklar, bireylerin özellikle kentsel alanlardan uzaklaşarak daha bağımsız ve kendine yeterli yaşam alanlarına yönelmelerine yol açmıştır. Bu yeni yaşam tarzı tercihleri, tarla ve bahçe gibi arazilerin kullanım oranlarında artışa neden olurken, mera alanlarında da yasadışı işgal vakalarının sayısında artış yaşandığını göstermiştir." Malatya'nın Battalgazi Merdivenler, Akçadağ Aksaray ve Bahri mahallelerinde, pandemi döneminde mera işgal alanlarının genişlediği ve yeni işgallerin ortaya çıktığı tespit edilmiş. Özellikle merkezi yerleşim alanına yakın meraların işgal edilmesi, "insanların hastaneye ulaşım ve acil ihtiyaçlarını karşılayabilmek için merkezi yerlerden uzaklaşmamalarını, aynı zamanda da salgın sürecinde kapalı alanlarda hapsolmamalarını sağlamıştır." tespiti yapılıyor.
Kayısı Üretimi ve Tarımsal İşgaller
Malatya'nın ekonomik yapısı da mera işgallerini tetikleyen etkenlerden biri olarak gösteriliyor. Tezin analizi, "komşu bahçe işgalleri ve çayırlık alanlarının bütün haliyle tarımsal amaçlı işgal edildiği görülmektedir." Malatya'nın "verimli toprakları olan ve kayısı üretiminden dünyada ilk sırada yer alan merkez" olması, bu durumu daha da belirginleştiriyor. Kayısı'nın "hem endüstriyel hem de ihracat geliri fazla olan tarım ürünü" olması, "kayısı geliri elde etmek ya da kazancını artırmak isteyen yerel halk tarafından bahçelerine komşu meraları işgal etmektedirler. Tarımsal mülkiyeti bulunmayan kişilerin de verimli çayır alanlarını işgal etiği saptanmıştır. Merdivenler, Kültür, Aksaray ve Konak Mahallelerindeki tarımsal işgallerin de kayısı üretiminden gelir elde etme nedeniyle yapıldığı görülmüştür." deniyor.
Depremlerin Mera Alanları Üzerindeki Yıkıcı Etkisi
2020 Elazığ ve 2023 Kahramanmaraş merkezli depremler, Malatya'daki mera alanlarında toplu konut alanlarının oluşmasına neden olarak ciddi tahribatlar yaratmış. Teze göre, "çalışma alanımız olan Malaya İli'nde 132.000 civarında bağımsız bölüm ağır hasar alarak yıkıldığından özellikle toplu konut alanlarının oluşması meralar tahrip edilmiştir. Deprem sonrası yaşanan travmanın, insanların "bağımsız yapı arayışına girmesi arsa fiyatlarının artmasına sebep olup, bedelsiz olduğu düşünülen mera arazilerine yönelimi artırmıştır." Bu durum, "insanların maddi kayıplarına ve yüksek yapılarda yaşama korkularına bağlı akut bir etki olarak ortaya çıkmış olabilir. Bu nedenle; deprem sonrası süreçte meraları yapı yapmak suretiyle işgalleri yüksek seviyelere gelmiştir." Özellikle Yeşilyurt İlçesi Cafana ve İkizce Mahalleleri ile Akçadağ İlçesi Doğu ve Kültür Mahallelerinde "toplu konut için mera alanlarındaki kaybın çalışma bulgularında ne kadar büyük olduğunu göz önüne sermektedir." Çalışma alanı içerisinde "toplam 8.512.569 metrekare alanın TOKİ tarafından 'Toplu Konut Alanı' olarak ilan edilmiştir." tespitine yer veriliyor.
Uydu Görüntüleri ile İşgallerin Tespiti ve Sonuçlar
Tez, mera işgallerinin tespitinde uydu görüntülerinin etkinliğini şu sözlerle vurguluyor:
"Arazi koşullarının elverişsiz olması ve yerinde işgal tespiti çalışmalarının kendilerine has zorluklarından dolayı mera işgallerini tespit etmek ve takip etmek zordur. Yerinde tespit çalışmalanı başlatılsa bile geçmişe yönelik mera işgallerinin belirlenmesi güçtür. Geçmişten günümüze yapılan mera işgallerinin belirlenmesi için en uygun yöntemlerden birisi uydu veri arşivlerinden yararlanmaktır." Özellikle Google Earth Pro (GEP) uydu görüntüleri, "yüksek çözünürlüklü GEP arşiv verilerinin mera işgali tespitinde kullanılabilirliğini araştırmaktadır."
Çalışma sonucunda, "Bahri Mahallesi'nde 2003'den bu yana mera alanlarının %0,7'si konut, %23,8'i tarımsal amaçlarla işgal edildiği tespit edilmiştir. Merdivenler Mahallesi'nde ise %0,06'sı konut, %31,16'sı tarımsal amaçlarla işgal edilmiştir. Bu bulgular, mera alanlarının giderek azalmakta olduğunu ve korunması gerektiğini göstermektedir." Araştırma, "uydu görüntülerinin mera işgallerinin tespitinde etkin bir araç olduğunu ortaya koymuştur." Genel olarak, "mera işgallerinin tespit edilerek gerekli yasal işlemlerinin yapılması maliyetli bir uygulama olduğu ve sonuçlarının da istenilen düzeyde caydırıcı olmadığı görülmektedir. İşgallerin tespiti genellikle ihbar üzerine yapıldığı düşünüldüğünde her işgalin de yasal olarak tespit edilmediği sonucuna varılmıştır."
Öneriler: Mera Koruma ve Sürdürülebilir Yönetim İçin Adımlar
Tez, mera alanlarının sürdürülebilirliği, kültürel değerlerin korunması ve hayvancılık faaliyetlerinin gelişmesi için şu önerileri sunuyor:
-"İşgallerin önüne geçilememesi ve mevcut işgallerin artması, genellikle idari yetersizlikler, hukuki belirsizlikler ve sosyal engellerin birleşimiyle ortaya çıkmaktadır. Bu tür aksaklıkların önlenebilmesi için, daha etkin bir denetim ve koordinasyon mekanizması kurulmalıdır."
-"Mera işgallerinin tespitinde CBS verilerinin öneminin meslek odalarınca Tarım ve Orman Bakanlığına daha fazla dile getirilmelidir."
-"Mera işgallerinin sonlandırılmasında kanun ve yönetmeliklerin düzenlenerek Tarım ve Orman İl Müdürlüklerinin yetki ve yaptırımlarının artırılması sağlanmalıdır."
-"İşgallerin hızlı bir şekilde sonlandırılarak, masraflarının mütecavizlerden tahsil edilip geri dönüşüm projeleri uygulanmalı ve mera alanları eski haline getirilmelidir."
-"Ceza ve yaptırımların artırılarak mera işgallerinin caydırıcı hale getirilmesi sağlanmalıdır."
-"Çevre Düzeni Planları, İmar alanları ve diğer faaliyetlerde mera arazilerinin amacı dışında kullanılması azaltılmalıdır."
-"Vatandaşlara, yasal düzenlemelerin yerel düzeyde daha açık bir şekilde uygulanabilmesi için, rehberlik sağlanması ve toplumsal bilincin aşılması gerekmektedir. Bilinçlendirilen vatandaşlara meraları korumanın öneminin anlatılması ve teşviklerin artırılması gerekmektedir."
-"Mera ıslahlarının artırılarak hayvancılık teşvikleri geliştirildiğinde otlak alanlarındaki hayvancılık faaliyetleri artacağından işgaller caydırıcı hale gelecektir."
-"Devlet tarafından kurulacak 'Arazi Ofisi' kavramı ile kamu mallarının kullanımı, sınıflandırılması, korunması ve birbirleri ile ilgili entegrasyonun sağlanması ile daha verimli ve üretken taşınmaz yönetimi gelişecektir."
malatyahaber.com- malatyayenises.com
