Mustafa Bahadır ALTAŞ
SM.Mali Müşavir
Mba444@mynet.com
Geçtiğimiz ay yaptığımız çalışma ile “Yatırım Teşviklerinde Malatya ve Son On Yıl ” değerlendirmesi yapmıştık.Bu yazımızda Malatya’nın son on yıllık süreçte 2002–2012 dönemi Dış ticaret işlemlerine ilişkin verilerin karşılaştırılması ve sonuçlarının değerlendirilmesinde, Malatya’nın son on yıllık dış ticaret işlemlerinin Malatya açısından, bulunduğu bölge Doğu Anadolu açısından, komşu illeri açısından ve Türkiye dış ticaret açısından sonuçlarını değerlendireceğiz. (Karşılaştırmalı tablolar yazının sonundadır)
T.C Ekonomi Bakanlığı'nın verileri dikkate alınarak hazırlan bu çalışmada Malatya’nın ihracat rakamlarında Türkiye genel ihracat ve ithalat artış oranın üzerinde bir artış gerçekleştirdiği görülmektedir.
Türkiye son on yıllık dönemde ihracatını 4,23 kat artırırken Malatya ihracat rakamı 4,63 kat artırmıştır. Yine Türkiye son on yıllık dönemde ithalatını 4,59 kat artırırken Malatya ithalat rakamları 5,38 kat artış göstermiştir.
2002 Yılında Malatya’dan 69 ülkeye ihracat gerçekleştirilirken (serbest bölge hariç) değişik 43 ülkeden ithalat gerçekleştirilmiştir.
2012 Yılında ise ihracat yapılan ülke sayısı 100 ulaşırken (serbest bölge hariç) ithalat yapılan ülke sayısı ise 60 ulaşmıştır.
2012 yılı itibari ile Malatya’da faaliyette bulunan 160 firma ihracat işlemlerini gerçekleştirirken 140 firma çeşitli ürünlerin ithalat işlemini gerçekleştirmiştir.
Malatya’nın çevresinde yer alan komşuları Adıyaman, Diyarbakır, Erzincan, Elazığ, Kahramanmaraş, Sivas ve Tunceli ile İhracat ve ithalat rakamlarını kıyasladığımızda Kahramanmaraş ilk sırada yer alırken, Malatya ihracat ve ithalat rakamları ile ikinci sırada yer almaktadır.
Komşu illerin toplam 1.492.440 $ ‘lık ihracatında Malatya’nın payı 282.964 $ ile yüzde 19 olarak gerçekleşirken, Bu illerin toplam 1.383.991 $ ithalatında Malatya’nın payı 96.872 $ ile yüzde 9 olarak gerçekleşmiştir.
Malatya’nın yer aldığı Doğu Anadolu bölgesindeki on dört ilin yer aldığı bölgesel değerlendirmede ise, Malatya bölgede yapılan toplam 927.987 milyon dolarlık ihracatın yüzde 30'unu gerçekleştirerek Hakkâri’den sonra ikinci sırada yer almaktadır. Bölgedeki toplam 401.712 milyon dolarlık ithalatın yüzde 24'ünü gerçekleştiren Malatya ithalatta ilk sırada yer almaktadır.
2002 yılında 38 fasılda ihracat ve 26 fasılda ise ithalat gerçekleştiren Malatya’nın 2012 yılında ise ihracat fasıl sayısını 65’e çıkarırken ithal işlemlerini 55 fasıl üzerinde gerçekleştirmiş bulunmaktadır.
2002 yılında Malatya ihracatının yüzde 82,20'si gıda (kayısı ağırlıkta) ürünlerinde oluşurken, tekstil yüzde 13,20 ile ikinci sırada yer almıştır. 2012 yılında gıda ürünleri (kayısı ağırlıklı) yüzde 72,30 ile yine ilk sırada yer alırken tekstilde bir düşüş yaşanmıştır. Önceki dönemlerde yok denecek kadar az olan imalat sanayi yüzde 8,20 et ürünlerinde yüzde 9,10 oranına ulaşılmıştır.
2002 yılında gerçekleştirilen ithalatın yüzde 52,60 Pamuk ve tekstil ürünleri iken, makine ağırlıklı olmak üzere sanayi ürünleri yüzde 40,55 ile ikinci sırada yer almıştır.
2012 yılında gerçekleştirilen ithalat ürünleri ise, ilk sırayı makine imalat sanayi alırken, pamuk ve tekstil ürünleri 21,85 ile ikinci sırada akaryakıt ürünleri ise yüzde 19,90 oranı ile üçüncü sırada yer almıştır. (Malatya’dan toplam ihracatın yaklaşık yüzde 15’lik kısmı Kuzey Irak bölgesine yapılmıştır.)
Malatya 2012 yılında bir önceki yıla göre (2011 Yılı 280.505 – 2012 Yılı 282.964 ) ihracatı yaklaşık olarak yüzde 0,87 oranında artırmış olsa da 2012 yılında Türkiye genelinde gerçekleşen yüzde 13'lük artış oranının çok gerisinde kalmıştır.
Malatya 2002 yılında açıklanan verilere göre, Türkiye genelinde en çok ihracat yapan yirmi beşinci il olarak sıralamada yer alırken 2012 yılı açıklanan verilerine göre Türkiye genelinde gerçekleştirilen ihracat rakamlarına göre Malatya il sıralamasında en çok ihracat yapan otuzuncu il olarak sıralamada yer almıştır.
Malatya 2002 yılında açıklanan verilere göre, Türkiye genelinde en çok ithalat gerçekleştiren otuz yedinci il olarak sıralamada yer alırken, 2012 Yılı açıklanan verilerine göre Türkiye genelinde gerçekleştirilen ithalat rakamlarına bakıldığında Malatya en çok ithalat gerçekleştiren kırk birinci il olarak sıralamada yer almıştır.
2012 Yılı içinde TBMM'ce kabul edilerek Aralık ayında Cumhurbaşkanı tarafından imzalan Yeni Büyükşehir yasası ile Büyükşehir statüsüne kavuşan 13 il (Aydın, Balıkesir, Denizli, Hatay, Malatya,Manisa, Kahramanmaraş, Mardin, Muğla, Tekirdağ,Trabzon, Şanlıurfa ve Van) kapsamında yapılan değerlendirmede, Malatya bu iller arasında Van,Şanlıurfa ve Muğla illerinden daha fazla ihracat yaparak dokuzuncu sıra yer alırken, Bu illerin 2012 yılında gerçekleştirmiş oldukları ithalat rakamları değerlendirildiğinde Malatya sadece Van ilinin önünde on ikinci sırada yer almaktadır.
Türkiye İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması (TİBBS) kapsamında Malatya’nın da içinde bulunduğu TRB1 Bölgesini oluşturan Bingöl, Elazığ, Malatya ve Tunceli illerini kapsayan değerlendirmede ise Malatya 2012 yılı itibari ile bölgede gerçekleştirilen toplam 345 milyon 593 bin dolarlık ihracatın yüzde 81,85'ini gerçekleştirirken, toplam 145 milyon 172 bin dolarlık ithalatın ise yüzde 66,50 sını gerçekleştirerek birinci sırada yer almaktadır.
2012 Yılında Türkiye genelinde gerçekleştirilen ithalat rakamları bir önceki yıl olan 2011 yılına göre yaklaşık yüzde 1,80 oranında düşüş gösterirken Malatya’nın 2011 yılına göre yapmış olduğu ithalat yüzde 9 oranında düşüş göstermiştir.
Malatya 2003–2012 dönemini kapsayan son on yıllık dönemde gerçekleştirdiği toplam 1.986.296.173 $ ihracata karşılık 594.111.976 $ ithalat gerçekleştirmiştir. Bu dış ticaret işlemlerinden 1.392.184.197 $ ‘lık dış ticaret fazlası ile Türkiye genelinin aksine dış ticaret açığı vermeyerek ülke ekonomisine katkıda bulunmuştur.
Sonuç;
Yaptığımız değerlendirme sonucunda Malatya’nın son on yıllık dönemde ülke ekonomisine paralel olarak dış ticaret işlemlerinde bir artış görülmektedir..
Dış ticaret işlemi gerçekleştirilen ülke ve ürün sayısında meydana gelen artış önemli bir gelişmedir.
Malatya’nın birincil ihraç ürünü kayısı ve gıda maddeleri olmaya devam etmektedir.(Malatya ekonomisinin ve ihracatının yüzde yetmiş beş oranında kayısıya bağımlılığı devam etmektedir.)
İmalata dayalı sanayi ürünleri ihracatında önemli artış gözlenmektedir.
Malatya dış ticaret işleminde dış ticaret fazlası vermektedir.
Kayısından sonra ilk sırada yer alan Tekstil ve tekstil ürünleri sektörel olarak gerilemektedir.
Malatya’nın coğrafi konumu ve sosyo ekonomik yapısı, sahip olduğu 1. ve 2. organize sanayileri dikkate alındığında Türkiye genelinde ihracatta otuzuncu sırada yer alması çelişki oluşturmaktadır
Malatya bulunduğu coğrafi konumu nedeni ile hem doğu Anadolu bölgesi hem de TRB1 bölgesinde yer alan diğer illerin ekonomik gelişmişlik düzeyinin düşük olması Malatya ekonomisini olumsuz etkilemektedir.
Malatya yer aldığı Doğu Anadolu bölgesinde kişi başı ortalama gelir düzeyi ise 1.100 $ civarındadır. Doğu Anadolu Bölgesi ülkemizin en fakir bölgesidir. Bölgesel gelişme farklılıklarını gidermeye yönelik uygulamalardan biri olan Yeni teşvik sistemi Doğu Anadolu bağlamında değerlendirildiğinde, Doğu Anadolu’da yer alan illerden Ağrı, Bitlis, Bingöl, Hakkâri, Kars, Muş, Van, Ardahan ve Iğdır 6. Bölgede. Tunceli, Bayburt ve Erzurum 5. Bölgede. Elazığ, Erzincan ve Malatya ise 4. Bölge kapsamında değerlendirilmesi Doğu Anadolu bölgesinde yer alan illerin büyük çoğunluğunun en az gelişmiş bölge kapsamında değerlendirildiği göstermektedir. Bu ekonomik yapı Malatya ekonomisinin önündeki en büyük engeldir.
Kaynak, http://www.ekonomi.gov.tr/
* (Rakamsal verilere 1.000 kısaltma olarak alınmıştır)
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
KARŞILAŞTIRMALI TABLOLAR:
Malatya’nın 2002-2012 dönemi ihracattaki yıllık ortalama artış oranı
Türk lirası olarak yüzde 17,70
Dolar olarak yüzde 16,20
Euro olarak yüzde 12,30 Olarak gerçekleşirken,
Malatya’nın 2002-2012 dönemi ithalatta yıllık ortalama artış oranı
Türk lirası olarak yüzde 23,60
Dolar olarak yüzde 21,10
Euro olarak yüzde 17,00 olarak gerçekleşti.
2002 Yılı sonu itibari ile Malatya’nın gerçekleştirdiği ihracatı
Türk lirası olarak 110.073.396 TL.
Dolar olarak 71.618.053 $
Euro olarak 75.206.140 € olarak gerçekleşmiştir.
2012 Yılı sonu itibari ile Malatya’nın gerçekleşen ihracatı
Türk lirası olarak 509.779.536 TL
Dolar olarak 282.963.971 $
Euro olarak 219.737.016 € olarak gerçekleşmiş bulunmaktadır.
2002 Yılı sonu itibari ile Malatya’nın gerçekleşen ithalatı
Türk lirası olarak 32.481.950 TL
Dolar olarak 22.380.671 $
Euro olarak 24.294.490 € olarak gerçekleşmiş
2012 Yılı sonu itibari ile Malatya’nın gerçekleşen ithalatı
Türk lirası olarak 174.712.406 TL
Dolar olarak 96.872.228 $
Euro olarak 75.168.521 € olarak gerçekleşmiş bulunmaktadır.
Malatya’nın 2002 yılındaki ihracatının ülke ve bölge olarak dağılımı ise yüzde olarak aşağıdaki şekilde gerçekleşmiştir.
Avrupa ülkeleri 65,20
İslam Ülkeleri 20,20
Amerika Kıtası 11,90
Doğu Asya-Avusturya 2,50
Türkî cumhuriyetler 0,20
Malatya’nın 2012 Yılında gerçekleşen ihracat rakamlarının ülke ve bölge olarak dağılımı ise aşağıdaki şekilde gerçekleşmiştir:
Avrupa ülkeleri 48,8
İslam Ülkeleri 24,8
Amerika Kıtası 13,7
Doğu Asya-Avusturya 9,4
Türkî cumhuriyetler 3,3
Malatya’nın 2002 yılındaki ürün çeşidine göre ihracatının dağılımı ise yüzde olarak aşağıdaki şekilde gerçekleşmiştir:
Gıda Ürünleri 82,20
Pamuk-Tekstil-Konfeksiyon Ürünleri 13,20
İmalat sanayi 0,60
Diğer 4,00
Malatya’nın 2012 yılındaki ürün çeşidine göre ihracatının dağılımı ise yüzde olarak aşağıdaki şekilde gerçekleşmiştir:
Gıda Ürünleri 72,30
Pamuk-Tekstil-Konfeksiyon Ürünleri 9,20
İmalat sanayi-Mobilya 8,20
Et ve Et ürünleri 9,10
Diğer 1,20
Malatya’nın 2002 yılındaki ürün çeşidine göre ithalat dağılımı ise yüzde olarak aşağıdaki şekilde gerçekleşmiştir:
Gıda Ürünleri 4,44
Pamuk-Tekstil-Konfeksiyon Ürünleri 52,59
İmalat sanayi 40,55
Diğer 2,42
Malatya’nın 2012 yılındaki ürün çeşidine göre ithalat dağılımı ise yüzde olarak aşağıdaki şekilde gerçekleşmiştir:
Gıda Ürünleri 7,70
Pamuk-Tekstil-Konfeksiyon Ürünleri 21,85
İmalat sanayi-Mobilya 38,50
Et ve Et ürünleri 4,45
Akaryakıt ve ürünleri 19,90
Diğer 7,60
Doğu Anadolu bölgesinde 2012 yılında en çok ihracat gerçekleştiren ilk beş il:
Hakkâri 363.152
Malatya 282.964
Iğdır 84.663
Elazığ 55.279
Erzurum 45.953
Doğu Anadolu bölgesinde 2012 yılında en çok ithalat gerçekleştiren ilk beş il:
Malatya 96.872
Erzurum 77.801
Ağrı 76.221
Elazığ 47.394
Hakkâri 38.888
