İnönü Üniversitesi Nasıl Kuruldu?
Dr. Göknur AKÇADAĞ
Üniversitede rektör seçimi gündeme olunca, İnönü üniversitesinin kuruluş fikrinin nasıl oluştuğu, hangi aşamalardan geçerek bu güne geldiği konusunda, 18 yıl önce hazırladığım bir dosya ve yazdığım bir makaleyi, köşeme taşımak istedim. Üniversitede öğretim üyesi olanlar, bütün çalışanlar, öğrencilerin çoğunluğu için, Malatyalılar için üniversite şu tarihte kurulmuş ifadesi dışında, bu kuruluşun uzun süreli bir arka planı olduğunu hatırlatmak istedim.
Malatyada üniversite kurulması düşüncesi ve bu amaçlı çalışmalar, kuruluşundan 20 yıl önce başlamıştı.
Doğu Anadolu'da bir üniversite kurulması fikri ilk olarak Mustafa Kemal Atatürk tarafından 1937'de ortaya atılmış, ülkemiz için İstanbul, Ankara ve Van merkezli üç büyük kültür bölgesi planlamıştır. Bu bölge gençlerinin de memleket kalkınmasına katkıda bulunmaları için yetiştirilmeleri ve Doğunun Batıya göre geri kalmaması, bu fikrinin temel dayanağını oluşturmuştur. İstanbul Üniversitesinin gelişmesi, 1946'da Ankara üniversitesinin açılması ve tamamlanması sonrasında, Doğuda ilk üniversite Erzurum'da kurulmuştur.
Malatya'da üniversite kurma çalışmaları ne zaman başlamıştı?
Üniversite kurulması için şehir arasında rekabet sürerken, Malatyada bir üniversite kurulmasının gerekçeleri ortaya konuyordu
1957'den itibaren bu yönde çalışmaları başladığını görüyoruz. Yurt çapında yeni üniversitelere ihtiyaç duyulması ve yeni kurulacak olanlardan birisinin Malatya'da kurulmasının gerekçeleri çeşitli ortamlarda dile getirilmiştir.
1960'larda Türkiye'de ikisi kuruluş halinde olan 5 üniversite bulunmaktaydı. 4'ü batıda, 1'i doğuda olan bu üniversitelere katılacak olan yeni üniversitenin Doğuda kurulmasının, bölgenin kalkınması açısından büyük öneme sahip olduğu üzerinde durulmuş ve bazı kişilerin gayretiyle uygun yerin Malatya olduğu vurgulanmıştı.
1960'lardan itibaren yerel basında bunun gerekçeleri yer almaya başlıyor; Malatya'ya üniversite kurulması, geniş bir alanın merkezi noktasında ve yolların kavşak noktasında bulunuşu, ulaştırma imkanlarının genişliği, nüfusu itibariyle Doğuda ikinci il oluşu, okuyanının bol, eğitime ve kültüre ilgisinin çok oluşu, Doğuda orta öğretimde en fazla mezun veren ilin Malatya olması, iktisadi, sosyal ve kültürel açıdan canlılığı gibi özetleyebileceğimiz gerekçelerle ortaya konmaktadır. Üniversite için Malatya halkının arsa temin edeceği de özellikle vurgulanmaktaydı.
O yıllarda Adana, Eskişehir, Konya ve Diyarbakır kendi illerine üniversite açılması için yoğun çaba içerisindeydi. Malatya'da konuyla ilgili faaliyetler "Malatya'yı Kalkındırma Derneği "tarafından yürütülmektedir. Bu amaçla derneğe bağışlar başlamış, 144.420 metrekarelik bir arsa dernek yönetimine bırakılmıştır. Özellikle Av. Hayrettin Abacı'nın bu konuda yoğun çalışmaları olmuş, yazdığı yazılarla Malatyalıları üniversite kurulmasına sahip çıkmaları yönünde harekete geçirmiş, meseleyi sürekli canlı tutmuştur. 1967 yılına kadar ki çabalar ferdi düzeyde kalmakla birlikte, üniversite kurulması düşüncesi Malatyalılara duyurulabilmiştir. Aynı yıl önemli bir adım atılarak "Malatya'ya Üniversite Kurma ve Yaşatma Derneği" kurulmuştur. İlk açılan derneğin bir süre sonra kapanmasından sonra, 16 Ocak 1974'te "Malatya'ya İnönü Üniversitesi Kurma ve Yaşatma Derneği" tekrar kurulmuştur.
Derneğin amacı tüzüğünde şöyle ifade edilmektedir: "Malatya'nın büyük hemşehrisi, milli kurtuluş savaşının cephe komutanı, Cumhuriyetimizin en önde gelen kurucularından üstün devlet adamı İsmet İnönü'nün adını yüceltmek, anısını yaşatmak ve Malatya'yı halkın şiddetle ihtiyaç duyduğu ve şehrin kalkınmasında önemli bir faktör olacağı şüphesiz olan bir eğitim ve öğretim kurumuna kavuşturmak için İnönü Üiversitesi. adıyla bir üniversitenin kurulmasını ve bunun yaşatılmasını sağlamaktır." Dernek H.Abacı'nın başkanlığında yönetim kurulu ve 22 kurucu üyesi ile meselenin toplantı, basın, bildiri vs. yollarla dile getirilmesi, aidat ve bağış toplanması, derneğe üye kaydı gibi faaliyetleri yürütmüştür. 25 Aralık 1973'te İsmet İnönü'nün vefat etmesinden duyulan üzüntü, 7 Nisanda dağıtılan bir bildiri ile dile getirilmiş, İnönü Üniversite kurulması fikri tekrarlanmıştır.
Bu yıllarda üniversite kurulması ile ilgili olumlu olduğu kadar olumsuz yazılar da çıkmaktadır mahalli basında. Mesela, Elazığ'da üniversite kurulmasının Malatya'nın şansını ortadan kaldırdığı, giderek artan öğrenci hareketlerinin üniversite kurulması durumunda Malatya'da da görülebileceği, anne-babaların çocuklarının hayatından endişe etmesine sebep olacağı gibi görüşler de ifade edilmektedir. Fakat genellikle destekleyici yönde ve halkı bilgilendirmeye yönelik yazılar yazılmıştır.
1970'den sonra üniversite kurma çalışmaları, artık üniversite kurulmasından ümit kesilerek, yüksekokul kurma çalışmasına dönüşmüştü. O dönemde açılması planlanan 10 yüksekokuldan birinin Malatya'da kurulması istenmekte ve vali B. Ünsal'ın başkanlığında bu konudaki çalışmaların yoğunlaştığı görülmektedir. Üzerinde durulan mimarlık ve müh. okul binası için, zamanın belediye başkanı Turgut Temelli 72 bin metrekarelik bir arsa vermeye hazır olduğunu söylemiştir. H. Abacı bir yazısında, yıllardır üniversite isteği olan, dernek kuran, basın yoluyla bu konuda pek çok yayın yapan Malatya'ya tek bir fakülte dahi kurulmadığını, hak eden şehir değil, baskı uygulayan şehirlerin fakülteye kavuştuğunu söylüyor.
Zamanın Malatya milletvekillerinin de Ankara'da kanun teklifi hazırlama yönünde faaliyetleri devam ederken, Malatya'da toplantı organize edilmiş, halka on bin bildiri dağıtılmış, mahalli basında, radyolarda çaba gösterilmesi konusunda duyurular yapılmış, 18 Ocak'ta toplanan üniversitelerarası kurul toplantısına telgraf çekilmiş, Mevhibe ve Erdal İnönü'ye, Malatyalı bilim adamlarına da telgraf çekilerek destekleri istenmiştir. Malatyalı milletvekillerine gönderilen yazıyla, Ankara'da konuyla ilgili çalışmaların takdirle karşılandığı, Malatya'daki çabalarla Ankara'dakilerin birleşmesiyle, artık üniversite kuruluşunun gerçekleşme yoluna girdiği ifade ediliyordu.
1975de İnönü Üniversitesi Kanun Tasarısı TBMMde kabul ediliyor
Malatya'da bu çabalar sürerken, Ankara'da Malatya milletvekili Mehmet Delikaya ve 210 milletvekili TBMM'e İnönü Ün. nin açılması için kanun teklifi vermişlerdir. 17 Mayıs 1974'te üniversitelerarası kurul toplantısında kararlaştırılan ve 22 Haziranda kanun teklifi verilen ve kararlaştırılan tasarıda:
"Atatürk ve Cumhuriyet Üniversitesi yanında, Malatya'da İnönü Üniversitesinin de kuruluşu ile Doğu Anadolumuz Cumhuriyetimizin 50.yılını idrak ettiğimiz bugünlerde, kültür savaşı yönünden manevi bir anlam kazanacaktır" denilmektedir. Bu gelişme Malatya'da büyük sevinçle karşılanmıştır. 28 Ocak 1975'de ise kanun tasarısı TBMM'de kabul edilmiş, 3 Nisan 1975'de İnönü Üniversitesi 1872 sayılı kuruluş kanunu yürürlüğe girmiştir.
Üniversitenin kurulacağı yer konusunda fikir birliğine varılamadığından, Temel Bilimler ve Eğitim fakülteleri, zamanın Bakanlarından Korkut Özal tarafından tahsis edilen Karakavak mevkiinde ziraat işlerine bağlı bir binada öğretime başlamıştır. Üniversitenin şimdiki yeri, Eski Belediye Başkanlarından Hamit Fendoğlu tarafından teklif edilmiş, istimlak işlemleri ise Nuri Nebioğlu tarafından yapılmıştır. 1976-77'de Malatya-Elazığ karayolunun 10 km.sinde istimlak edilen 7000 dekarlık arazide üniversite kampüs inşaatı başlamış, 1982'den itibaren tamamlanmasına hız verilmiş ve kampüse taşınılmıştır.
1981 yılında YÖK kurulduğunda 1872 sayılı kanun feshedilmiş, yerine 4 Kasım 1981'de 2547 sayılı kanun kabul edilmiştir. 20 Temmuz 1982'de YÖK'ün 41 sayılı kararnamesi ile İnönü Üniversitesi yeni bir yapıya kavuşmuştur. Üniversitemizin kuruluş hikayesi, bir şehrin üniversite için çırpındığı 15-20 yıllık bir emeğinin de hikayesidir. Gerek Ankara'da gerekse Malatya'da buna inanan kişilerin çabası, Malatyalıların eğitime olan ilgileri ve üniversitesinin kuruluşunu önemsemeleri ile destek vermeleri sayesinde kurulan üniversitemiz, yıldır Malatya'ya, bölgesine ve Türkiye'ye eğitim ve öğretimde hizmete devam etmekte, ekonomik kalkınmasına büyük oranda katkı sağlamaktadır.
Fiziki yapı planlaması: Mudanya meydanı-Lozan Barış meydanı
Mimar Sezar Aygen tarafından ilginç bir fiziki planlama yapılmıştı. Bu plana göre: merkezler aksı ve akademik aksın birleşmesiyle oluşan Lozan barış meydanı, barış ve sükunu simgeleyecek, Sosyal merkezin yer aldığı Mudanya meydanı ise Lozan'a giden yolun başlangıç noktasını oluşturacaktır. Adını aldığı İsmet İnönü'nün başarılarına göre planlanmış olan bu fiziki düzen tam olarak gerçekleştirilememiştir. Günümüz planlaması açısından, temelde aynı plan üzerine oturtularak genişletilmiş, bütün kampüsü boydan boya aşan pembe yol bütün fakülteleri birleştiren bir eğitim yolu olmuştur.
Kaynaklar: İnönü Ün.Kanun Tasarısı, TBMM Zabıtları, Sayı:85, Dönem:4, Toplantı:1, 22.6.1974; Atatürk Hakkında Hatıra ve Belgeler, s.128,223; Aygen, S., İnönü Ün. Kampüs Planlaması Ön Arş. Raporları I-II; Abacı, Hayrettin. M., "Malatya'ya Üniversite İçin Sesimizi Yükseltelim", Gayret Gazetesi, S:3855, (4 Aralık 1961), s.1-2; "Malatya'ya Üniversite Kurulmalıdır", (Malatya 1961), Müftüoğlu Mat., s.1-2; "Malatya'ya Üniversite Kurulması İçin Dernek Kuruldu", Halkın Derdi G.,S:5, (25 Aralık 1967), s.1; "Üniversite Davamız", Halkın Derdi G., S:5, (25 Aralık 1967), s.1; " Malatya'ya Üniversite Kurulması Niçin Gecikiyor ?", Gayret G., S:7030, (3 Ağustos 1972), 1-2; Kaleli, L., "Üniversite Sorunu...", Birlik G., (3 Haziran 1969), s.1,4; "Üniversite İstiyoruz", Sebat G., S:2574, (8 Aralık 1970), s.1,2; Kan, M., "Gençlik Gözüyle Malatya'ya Ün. Kurma Sorunu", Birlik G., (7 Haziran 1969), s.1,4; Kırlangıç, K., "Malatya Üniversitesi", Birlik G. (28 Mayıs 1969), s. 1; Soysal, İlhami., "Malatya Üniversitesi", Akşam G., (Ankara 6 Ocak 1968), s.1,7; Yanıkabalı, "Doğu Anadolu'yu Kalkındırmak İçin Malatya'ya Üniversite Kurmak Şarttır", Malatya'nın Sesi G., S:2948, (14 Ocak 1961), s.1-2; Yılmaz, İ., "Üniversite İstemiyoruz", Birlik G., (5 Aralık 1970), s.1,4; Malatya'ya İnönü Ün. Kurma ve Yaşatma Der. Çalışma Raporları, El ilanları; Hadi Çekirdek'ten alınan sözlü bilgiler.;Göknur Akçadağ, Bir Üniversitenin Kuruluş hikayesi: İnönü Üniversitesi, Malatya Eğitim Vakfı Yedi Kültür Dergisi, S:2, (Şubat 2001), s.32-35
