Malatya Kent Müzesi Projesi Gerçekleşme Yolunda
* Malatya'da kültürel mirasımızı geleceğe nasıl taşıyacağız?
* Malatya'nın 7000 Yıllık Geçmişi bu Müzede anlatılacak...
Dr. Göknur AKÇADAĞ
Pek çok kentte Kent Tarihi Müzesi yaratma düşüncesi düş olmaktan çıkma yolunda...
Malatyanın geçmişten günümüze yaşadığı tarihi serüveni canlandıran, geçmişin kültürel birikimini bugünle buluşturan, Malatyalıların kentle ilişki kurmasını, kentine bağlanmasını sağlayan bir yapı olarak Malatya Kent Tarihi Müzesi, paylaşılmış geleneklerden ve ortak tarihten gelen zaman ve mekan duygusunu geliştirmeyi amaçlayan, kentin geleceği için faydalı olacak uğraşılarda rol üstlenmeyi planlayan bir kuruluş olarak planlanacaktır.
Malatya Kent Müzesi ve Toplumsal Tarih Merkezi Projesi, İnönü Üniversitesi Tarih Bölümü öğretim üyesi, Osmanlı Adli Sicilleri Arş.Mer.Müdürü Yrd.Doç.Dr. Göknur Akçadağ tarafından 6 yıl öncesinden itibaren hazırlığına başlanmış, atölye çalışmaları şekillendirilmiş, dosyası oluşturulmuş bir projeydi. Bu proje ile amacım, Malatyalı ve Malatya yöresi çalışan bir akademisyen olarak, elimde biriken arşivin ve bir müze kurulduğunda bu yapıda yer almasını sağlamaktı. Şu anda Müze için çeşitli alternatifler düşünülme ve koordinasyon sağlama süreci yaşanıyor. İnanıyorum ki, bu projenin gerçekleşmesi, çok yönlü olarak Malatya şehir imajının tamamlanmasında kilometre taşlarından birisi olacaktır. Şehrimizin tarih-tarihi eserler alanında 2. bir gelişme de, Malatya İli Tarih-Kültür Varlıkları Envanteri hazırlığıdır. Bundan da yazımın son kısmında bahsedeceğim. Ayrıca her iki projenin aşamaları hakkında, sonraki yazılarda da bahsedeceğim.
20 yıldan beri çalışmalarını yürüttüğüm Malatya tarihi, tarihi eserleri, kültürü konularının odağında yer alacak ve bilgilerin yansıması olacak bir müze ve 7-8 bin yıllık bilinen tarihiyle Malatyanın kronolojik ve tematik her türlü yönünün anlatıldığı bir kent müzesi projesini hayata geçirmeyi planlandım. Uzun yıllardır Başbakanlık Osmanlı Arşivinde, Malatya ile ilgili belgeleri, defterleri çeşitli çalışmaları ile değerlendirip, yayınlar halinde ortaya koyarken, karşılaştığım pek çok belgeyi kurulmasını planladığım Malatya Kent Müzesi ve Toplumsal Tarih Merkezinde yer almak üzere arşivlemiştim. Bu yorucu ve ağır bir işçilik dönemiydi. Diğer yandan Malatyanın ortalama 120 yıllık fotoğraf külliyatını yüzlerce kişiyle görüşülerek, Malatya ve Malatya dışındaki kişi ve ailelerle bağlantılar kurularak, sözlü tarih çalışmaları da yapmak suretiyle ortaya koymaya çalıştım. Bu birikim Fotoğraflarla Geçmişte Malatya adıyla kitaba dönüşmüştü.
Bu kitap sonrasında biriken yeni fotoğraf külliyatı, sadece fotoğraf ile sınırlı olmayıp, Malatyanın en eski haritaları, gravürleri, Malatyanın konu edildiği çok özel kaynak eserlerin asıllarının kopyesi, Malatyanın milli mücadele mührü (Malatya Müzesine, G.Akçadağ tarafından orjinali bir antikacının bağışı olarak alınmış ve teslim edilmiştir), pullarda Malatya, damgalarıyla Malatya, yüzlerce kaynaktan bir araya getirilen özel dökümanlar, fotoğraflar, belgeler, gazete örnekleri, aile ve kişilerden gelen kent kültürünü ortaya koyan belgeler gibi daha pek çok farklı materyali de içermektedir. Fotoğraflı 2. bir kitap hazırlığı da bu çerçevede tamamlanmış ve basıma hazırlanmaktadır.. Bütün bunların kurulması düşünülen kent müzesi için anlamı şudur: bütün bu külliyattan seçilecek müze sergi malzemesi olabilecek birikim, değerlendirilmiş olacaktır.
Dünya ölçeğinde küreselleşme tüm hızıyla sürerken, farklı bir durum ortaya çıkmıştır. Bu insanların, toplumların kendilerini ve başka toplumları, kültürleri öğrenme istekleridir. Bir istatistiki bilgi dikkat çekicidir bu konuda: insanların gidecekleri yerlerin kültürü hakkında bilgi sahibi olma isteği 1980li yıllarda % 48 iken 1990lı yıllarda % 88e yükselmiştir. Bu ve benzeri sonuçlar, ülkeler ve şehirler için hem toplumsal yüzleşme, hem de geleceğe yönelik yeni kültür-turizm stratejilerinin belirlenmesinde tarihi, kültürel ve etnografik değerlerinin büyük öneme sahip olduğunu göstermektedir. Yeni stratejiler belirleme, şehirler yarışta ve kent müzelerinin kuruluşu da bu anlamda hız kazanmış durumda.
Var olanların yitirilmesi ni durdurabilmenin ve toplumsal bellek çöküntüsü ne engel olabilmenin ilaçlarından birisi, kent müzeleridir ve bunlar arkeolojik ve etnoğrafik müzelerden farklı içeriktedirler. Kent turizmine katkıda bulunmak, kentte yaşayanlara ve kent dışından gelenlere her yönüyle şehri tanıtmak gibi çok odaklı vizyon sağlamaktadır kent müzeleri.
Son yıllarda kentlerde yeni dayanışma odaklarının gelişmesine bağlı olarak ardından bu kez, her kent için, Kent Tarihi Müzesi oluşturma düşüncesi gündeme getirildi. Bunun çıkış noktası, diğerinde olduğu gibi, kentlerin işlevini yitirmiş bir tarihi yapısını onararak kurtarmak, müzeyi bu yapıda geliştirmekti. Çok yönlü düşünmeyi gerekli kılan bu çabalarda, öncelikle yerel yönetimlerin ve sivil toplum örgütlerinin, akademisyenlerin sorumluluğu yüklenmeleri, gözden kaçırılmaması gereken önemli bir noktadır. Kentlerinin kimliğiyle ilgili tüm verileri toplama ve değerlendirmeye başlanması, binlerce bilinmeyeni ortaya koyabilmeyi, değerlerin kurtarılmasını sağladığı gibi, gelecekte kenti niteliğine uygun tanımak ve geliştirmek isteyecek kurum-kuruluş-kişilere de sağlıklı ortam hazırlayacaktır. Kentin yaşayanlarının ve o şehirden olanların oluşturacağı bu müzelerde, ailelerin fotoğraflarından eşyalarına, yönetenlerin kentlerine yaptıkları katkılara, anılarla yüklü kişilerin kentin kimliğini belirleyecek açıklamalarına, kısacası kenti kent kılan her öğeye kapıları açık tutacaktır kent müzesi.
Dikkat çekilmesi gereken esas noktalardan birisi de, meydana getirilecek yapının sadece müze değil, bir bölümünde kent belleğinin Malatya ile ilgili kaynak birikiminin sağlandığı, araştırmaların yer aldığı bir merkez de meydana getirebilmektir. Toplumsal Tarih Merkezi de bu işlevi görecektir. Bu kent belleği kısmı, aynı zamanda yeni araştırmaların yapılma yolunu açacaktır.
Kent Tarihi Müzelerinin, farklı bölüm veya gruplar oluşturularak konseptleri geliştirilmiştir. Kentin varlığının doğru okunmasını sağlayacak yerlerdir kent müzeleri ve aynı zamanda yeni bir iletişim ağının oluşmasına, eğitim kurumlarının dolaylı ya da doğrudan etkilenmesine faydası olacak yapılardır.
Yeni yetişen nesil, yaşadığı kentin tarihi sürecini sadece ilgisi dahilinde ve muğlak bilgilerle öğrenmektedir. Biriken doğru-yanlış bilgiler, gerçek değeri ve tarih bilinci, kent kültürünün parçası olma ve bunun farkına varma durumunu da yok etmektedir. Bir Malatyalı çocuğun veya gencin Malatya kent tarihi, kültürü, şehirleşme süreci, Malatya ile ilintili önemli olgu, kişi, olay vs. öğrenebilme şansı ne kadardır?
Malatya Kent Müzesi, bütün bu ihtiyaçlara cevap verebilecek, unuttuklarımızı hatırlatacak, farkında olunmayanları gösterecek görsel, işitsel, multimedya unsurlarıyla desteklenmiş bir müze olacaktır.
İlk kent müzelerin kuruluşu Konya, Kastamonu, Kayseri, Bursa ve İzmirde gerçekleşmiştir. Mardin Kent Tarihi Müzesi (Sabancı grubu sponsorluğunda), Çanakkale kent müzesi ve araştırma binası, İnegöl kent müzesi, Konya kent müzesi, Çankırı, Antalya, Samsun, Edirne, Bartın, Safranbolu, Kızılcahamam, Kütahya, Mersinde bu doğrultuda kent müzesi kurma projeleri çeşitli aşamalarda devam ediyor. Rockefeller Vakfı tarafından desteklenen İstanbul Müzesi Entellektüel Altyapı projesi örneği şüphesiz içlerinde en dikkat çekici olanıdır. Kent müzesi projeleri içinde, en büyük kültür ve müze projelerinden olan Antalya kent müzesi ve kültür merkezi projesinin koordinatörlüğünü şahsıma önerilmişken, akademik başka planlamalar gereği gitmemekle birlikte, yıllardır kent müzesi kurma çalışmalarını gözlemleyerek ve gezerek, bu birikimini Malatya Kent Tarihi Müzesi ve Toplumsal Tarih Merkezi projesini oluşturarak değerlendirmeyi anlamlı buldum. Amerika, başta New York ve Washington DC. olmak üzere çok sayıda kent tarihi müzesi ve bu tecrübelerini gerçekleştirmiş bir ülkedir. Malatya müzesi ve olası diğer kent müzeleri oluşturabilmek açısından faydalanabilmek amacıyla bu tecrübelerden de istifade etmek ve gözlemlemek şansına sahip oldum. Amerikadaki Türklerin müzesini oluşturması gerektiğini ilk ortaya atıp, projesini oluşturma aşamasını gerçekleştirdim. Washington DC.de Ermeni Soykırım Müzesi oluşturuluyorken ve Ermeni diasporasından büyük bir destekle bu proje yürütülüyorken, Türklerin tarih, kültür ve ABDdeki geçmişleriyle kendileri ifade edebilecekleri bir müzeye ihtiyaçları olduğunu çeşitli platformlarda anlatma imkanı bulmak önemliydi ve büyük ilgiyle karşılanmıştı.
Londra Müzesi, Lüksemburg Müzesi, Liverpool Müzesi, Kudüs Davud Kulesi Kent Müzesi, Oslo Kent Müzesi vs. yurtdışındaki kent müzesi örnekleri. Avrupada ve Amerikada bu tarz müzecilik anlayışı son yıllarda çok popüler durumda. Türkiyedeki örnekleri son yılların projeleri olarak şekillenme yolunda. Yaşadığımız kente sahip çıkma, değerlerini önemseme, yaşatma ve geleceğe taşıma, sahiplilik duygusunun pekişmesi açısından da büyük önem taşımaktadır.
Malatya ve Malatyalı olmaktan ne anlıyoruz? Her şehrin kendine özgü değerleri, geçmişten geleceğe uzanan hikayesi farklı olduğuna göre, Malatyanın hikayesi nedir? Yeri değişen Malatya ve Malatyalıların hikayesi? Kaysımızın kaysıcılığımızın hikayesi ne? Nedir Malatya deyince anlaşılanlar? Yetişen değerlerimiz, yazılanlarımız, söylenenlerimiz
Malatya için oluşturulacak bir kent müzesinin varlığını ortaya koymanın, içeriğini oluşturmanın önemli bir hizmet olacağı düşünmekteyim. Bu elbette her şeyden öte teknik ve bilimsel bir iş. Kurulması iyi olur denilmesiyle, içerik dolmuyor. İçeriği dolduran, birikim, bilgi, belge ve şehri geçmişten günümüze gelişimiyle iyi okuyabilmek-değerlendirebilmektir. Bursalı için Bursa Kent Müzesi, Kayserili için Kayseri Kent Müzesi, bu şehirlerin kültür turizmine yeni katkılar sağlamıştır. Malatya Kent Müzesi de kendi özellikleri, kimliğinin yansıması olarak aynı katkıyı şüphesiz sağlayabilecektir. Malatya ile ilgili her türlü belge, eşya, kitap, görsel malzeme, ses ve görüntü kayıtlarını bünyesinde bulundurması planlanmaktadır. Müzede tematik ve kronolojik, sürekli sergiler bulunacak fakat geçici sergiler de düzenlenecektir. Bu yeni tematik sergiler, müzenin sürekli canlılığına katkıda bulunacaktır. Köken olarak Malatyalı olup, şehir ve ülke dışında yaşayan Malatyalılar için de Malatya Kent Müzesi, şehre geldiklerinde önemli bir gezi ve bilgilenme alanı olacaktır.
MKM Projesi, Malatya Valimiz Sayın Halil İbrahim Daşöze projeyi anlatmam ve ön planlama çalışmalarından bahsetme aşaması ile oluşturma sürecinde bulunduğum danışma kurulu, çalışma ekibi, yer planlaması görüşmeleri ile daha anlam ve hız kazandı. Şehirle ve yöremizle ilgili tarih, kültür, turizm, tanıtım konularında pek çok kez birlikte çalışma imkanı bulduğumuz Valimizin, başta Malatya Beldesi olmak üzere ilgili kurumlarla görüşme ve yer konusunda ortaya attığımız olasılıkları değerlendirme süreci ile proje farklı bir aşamaya geçecektir. Böyle bir projenin gerçekleşmesinde ön planda olması gereken kurumlar ve danışma kurulunda bulunanlardan Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Başbakanlık Osmanlı Arşivi Bilgi İşlem Koor. Nizamettin Oğuz, Başbakanlık Osmanlı Arşivi Uzmanı Orhan Şen, İstanbul Oyuncak Müzesi kurucusu, şair-yazar Sunay Akın, Malatya Belediyesi Fen İşleri Müdürü ve Doğu İlleri Kalkınma Birliği (DOKAB) Teknik Koordinatör Doğan Tarakçı, Malatya Mimarlar Odası Başkanı Abdurrahman Yavuz, Malatya Valiliği Kültür Müdürü Derviş Özbay, Malatya Müze müdürü İzzet Esen, İnönü Üniversitesi Güzel Sanatlar Fak. Seramik Böl.Öğ.Grv. Fazıl Ercan, Gazeteci-yazar Celal Yalvaç ve görüşmekte olduğumuz diğer isimlerle işbirliği içerisinde, projenin çeşitli aşamalarının gerçekleşmesi planlanıyor.
Malatya İli Tarih-Kültür Varlıkları Envanteri Hazırlanıyor
Malatya İli Tarih-Kültür Varlıkları Envanteri, bir süreden beri hazırlıkları Malatya Valiliği Kültür Müdürlüğü tarafından başlatılmış bir çalışma olup, bu çalışma şahsımın araştırma ve çalışmaları kapsamında sürdürülmektedir. Bu envanter-kitap çalışması kapsamında, Malatya ili genelinde saha araştırması yapılması, ilçelerimizin tamamına ve çok sayıda köye gidilerek, envantere kayda girmesi gereken veya girme olasılığı bulunan türlü tarih-kültür varlığının yerinde müşahedesi, fotoğraflaması, önceki-sonraki durumlarını ortaya koyması gerekmektedir. Malatya Valiliği bünyesinde oluşturulan bir büro ortamında teknik çalışmalarını yürütebilmesi, saha taramasını ve araştırmalarını yürütebilmesi için çalışmalar devam etmektedir. Saha çalışmaları bittiğinde, Malatya Valiliğinin yayını olarak basıma hazırlanması planlanıyor.
FOTOĞRAFLAR:
* Bursa kent müzesi dış görünüş, sergi galerilerinden kesitler (İlk 4 fotoğraf ve gazete kupürü)
* Kayseri Kadir Has Kent Müzesi dış ve iç görünüş fotoğrafları (6. ve 7. fotolar)
* Yapımı süren Mardin Kent Müzesi iç görünüş kesitleri. (8. ve 9. fotolar)
