'Malatya İşkencehanesi'nden Bir Devrimci- Ülkücü Öyküsü

İŞKENCEHANEDE 'KOMÜNİST BİR KARI', ÜLKÜCÜ YUSUF VE TESLİM TÖRE..

İsmet YALVAÇ Yazdı..  

Devrimci hareketin önemli liderlerinden Malatya- Akçadağlı Teslim Töre'nin, İsviçre'de ölümünden sonra cenazesini Türkiye'ye uğurlama töreni sırasında 29 yaşındaki Türk Halk Müziği sanatçısı kızı Sidenur Töre, "Babam onu ziyarete gittiğimizde söylerdi" dediği "Pencereden kar geliyor" adlı Malatya türküsünü, O'nun uyarladığı şekilde seslendirmişti. Teslim Töre'nin, 'Sevdiğimi eller aldı' bölümünü, eşinin de gözaltına alınıp eziyet gördüğü 12 Eylül darbesinin lideri Kenan Evren'e atıfla 'Sevdiğimi Evren aldı..." diye değiştirip söylediği türkünün hikayesinde, 12 Eylül'ün Malatya işkencehanelerinde doğmuş, çok ilginç bir 'devrimci- ülkücü' buluşması, adı konmamış bir dayanışma ve teşekkür vardı.

DEVRİMCİ TESLİM TÖRE...

Teslim Töre,1960'lı yıllarda bir süre muhtarlığını da yaptığı Akçadağ'ın Gölpınar Köyünde 1939 yılında doğdu.

Demokrat Partili (DP), fakat aynı zamanda aşkla Atatürk’e bağlı bir babanın oğlu olarak önce DP daha sonra ise DP’nin devamı olan Adalet Partisi ile ilgilendi.

Ancak, toplumsal sorunlara ilişkin çözümler bağlamında sorduğu soruların cevaplarını bu partilerde bulamadı.

Bu nedenle, 1963'de Türkiye İşçi Partisi (TİP) Malatya örgütüne üye oldu, daha sonra bu partinin Akçadağ ilçe başkanlığını yaptı.

1969'da, yayınladıkları bir bildiri nedeniyle 6 arkadaşıyla birlikte tutuklanıp, Malatya Cezaevi'ne kondu ve 3 ay hapis yattı. Deniz Gezmiş, Hüseyin İnan ve Yusuf Aslan’ın avukatlığını yapan Halit Çelenk bu dava için Malatya’ya gelerek, TCK 141 ve 142’ye muhalefet ettikleri iddia edilen Teslim Töre ve arkadaşlarının savunmasını yaptı ve tahliye edilmelerini sağladı.

TİP Malatya Milletvekili adayı listesinin oluşturulması konusunda partisiyle görüş ayrılıkları yaşadı. Genel Başkan Mehmet Ali Aybar ve Yaşar Kemal ile yaptığı görüşmeler sonuç vermeyince, Malatya'da 'bağımsız sosyalist' milletvekili adayı oldu. Fakat, TİP Genel Merkezi, Teslim Töre’nin kararlı tutumu karşısında geri adım atıp, Töre ve arkadaşlarının istediği ismi birinci sıraya yerleştirince adaylıktan çekildi.

1970 yılında Deniz Gezmiş’le tanıştı. Töre, bu tanışmayı Cumhuriyet Gazetesi’nin “Arkadaşları Anlatıyor” başlıklı yazı dizisinde, “Deniz’i, tarihini tam olarak hatırlamadığım Siyasal Bilgiler Fakültesi’nde Filistin askeri giysileriyle konuşma yaparken gördüm. Daha sonra Ortadoğu Teknik Üniversitesi’nin 202 No’lu yurdunda Hüseyin inan tarafından tanıştırıldık (Sanırım 1970’te) Tanıştıktan bir süre sonra köye bizim eve gittik. Birlikte köyleri dolaşıp gerilla mücadelesine başlamanın ön çalışmalarını yaptık. Bu tür çalışmaların ne kadar sürdüğünü tam olarak hatırlayamıyorum” sözleri ile anlatır.

Daha sonra, Deniz Gezmiş ve arkadaşlarıyla birlikte Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu (THKO)'nun kuruluşunda ve merkez komitesinde yeraldı. Birlikte hareket ettiği Sinan Cemgil ve arkadaşlarının; idama mahkum edilen Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan'ın idam edilmelerini engellemek  için, o dönem de ABD kontrolünde olan ancak bugünkünden farklı bir yerde bulunan Kürecik Radar Üssü'nün basmak üzere gelirken Nurhak Dağları'nda düzenlenen operasyon sonucu öldürülmelerinin ardından aranmaya başlanmasından sonra da 12 Mart 1971 askeri müdahalesi olunca Suriye'ye kaçtı. Şam'da Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ) ile ilişkiye geçti. 1973’te Türkiye’ye kaçak olarak girip Adıyaman, Malatya, Gaziantep çevresinde gizli siyasi faaliyet yürüttü. Emeğin Birliği örgütünü kurdu. Daha sonra Türkiye Komünist Emek Partisi’nin (TKEP) kurucusu oldu.

12 Eylül 1980 darbesi sırasında illegal olarak bulunduğu Türkiye'den yeniden yurt dışına kaçtı. Ağustos 1988'de Türkiye'ye gelerek 5 yıl süreyle İstanbul'da TKEP adına illegal çalışmalarda bulundu. 1993'te yakalandı, 1996'da cezaevinde iken ÖDP'nin kurucu üyesi oldu. 2001'de tahliye olduktan sonra ÖDP'de politika yaptı. Yargılaması sürerken, 2003'te İsviçre'ye kaçarak iltica talebinde bulundu ve 2004'de gıyabında sonuçlanan davada 18 yıl hapis cezasına çarptırıldı.

Söz konusu tarihten itibaren yurt dışın yaşayan Teslim Töre, hastalığı nedeniyle tedavi görmekte olduğu İsviçre-Bern’deki hastanede öldü. Teslim Töre’nin cenazesi, daha sonra Türkiye’ye getirildi ve 4 Aralık günü Karacaahmet Mezarlığı’nda, 12 Mart döneminde Kürecik yakınlarında Nurhak Dağları’nda öldürülen sol öğrenci liderlerinden Sinan Cemgil’in yanına gömüldü.

"SEVDİĞİMİ EVREN ALDI..."

3 eşinden 8 çocuk  sahibi olan Teslim Töre'nin cenazesinin Türkiye'ye getirilmesinden önce İsviçre'de düzenlenen törende babasının çok sevdiği "Pencereden kar geliyor" türküsünü, onun söylediği şekilde okuyan, en küçük kızı 29 yaşındaki Sidenur Töre, bu konuyu şöyle anlatmıştı:

"Babam için yapılacak anma için 300 kişilik bir salon tutulmuştu. Anmayı organize eden Sosyalist Yeniden Kuruluş Partisi Eş Başkanı ve babamın arkadaşı Tuncay Yılmaz bana öncesinde ‘Anmada siyasi konuşmalar olacak. Ama babanı bilirdik türkü okurdu. Sen de türkü söylüyorsun, babanı bir türküyle uğurlasak mı’ dedi. İlk başta ‘Olmaz’ dedim. Çünkü çok duygu doluydum, kendime güvenemedim. Ertesi gün bir daha sorunca ‘Pencereden Kar Geliyor’ türküsünü okumaya karar verdim. Babamı İsviçre’ye ziyarete gittiğimiz günlerde akşam yemeklerinde bize bu türküyü okurdu. Anneme sordum bu türküyü söylemek istediğimi o da ‘İyi yaparsın’ dedi.

[embed]

12 Eylül’den sonra babam Türkiye’yi terk etmek zorunda kaldı. O günlerde bu türküyü okurken sözlerinde ufak bir değişiklik yapar, ‘Sevdiğimi eller aldı’ sözü yerine, darbenin lideri Kenan Evren’i kastederek ‘Sevdiğimi Evren aldı’ diye söylermiş.

Haykırır gibi söyledim. Gözümü kapattım, bacaklarım titriyordu. Okumaya başladıkça yüreğimin yangını geçti. Bittiğinde nefes alabiliyordum. Gözümü açtığımda insanlar salona sığmıyordu. Babamı o an yanımda hissettim”.

ÜLKÜCÜ YUSUF CÖMERTLER..

1976- 1977 döneminde mezun olduğumuz Turan Emeksiz Lisesi'nin (şimdi Malatya Lisesi) 6 Tabii Bilimler D şubesinde sınıf başkanımız olan Yusuf Cömertler, o dönemin yere göğe sığmaz, yüreğine bileğine sağlam gençlerinden ve en aktif ülkücülerindendi. Neredeyse okuldaki her eylemin, her sağ-sol kavgasının içerisinde yeralır, başı sık sık polisle derde girerdi. Mezuniyetimizden sonra birkaç yılda bir karşılaşırdık. 2007'de, Turan Emeksiz Lisesi'nin bizim dönem mezunlarının "Turan Emeksiz 77'liler Derneği"ni kurmalarıyla daha sık görüşmeye başlamıştık.

Gençliğinin en 'insanca yaşanası' dönemleri, 12 Eylül öncesinin anarşi ve terör ortamında geçen, sınıflarında sağcı- solcu öğrencilerin duvar dibi- orta sıralarda gruplaşarak birbirinden ayrıldığı, bazı günler sınıflarda koridorlarda  polisin devriye gezdiği, ders yılının sona ermesiyle adeta kaçarcasına ayrıldığımız okulumuzdan mezun olan arkadaşlar, sağcısı- solcusu aradan geçen yılların da verdiği olgunlukla, eski kırgınlıkları küskünlükleri ayrışmaları unutup bu derneğin çatısı altında buluşmuştuk.

Bir diplomanın bedeli belki de bir kör kurşun olabilecek dönemdeki lise- üniversite öğrenciliğinden yıllar sonra aynı çatı altında, dostça- arkadaşça buluşmamızın ne kadar anlamlı ve değerli olduğuna dair bir yazı da yazmıştım malatyahaber.com'da.

Aradan 40 yıla yakın bir zaman geçmesine rağmen, 12 Eylül 1980 darbesinin, Türkiye'nin değiştirilip dönüştürülmesi için 'en etkili en yıkıcı darbe' olduğunu, sonraki yıllarda ve halen, yaşadığımız- yaşamakta olduğumuz sosyo-ekonomik ve siyasal süreçleri doğurduğunu, ülkenin nasıl küresel güç odaklarının müdahalelerine açık hale getirildiğine hep beraber tanık oluyoruz.

Sadece siyasal ve ekonomik bağlamda değil, Türkiye’nin nitelikli insan kaynaklarını da biçen, eğitim, kültür, bilim, tarım politikalarını yozlaştırarak ülkenin dinamiklerini çökertme noktasına getiren 12 Eylül, bugünlerin zeminini oluşturmuştu. Neyse, bu çok geniş mevzu.

Lisede 'Gardaş Gardaş' lakabıyla da tanınan, İstanbul Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Kimya bölümünü bitirdikten sonra İstanbul'da mühendis olarak uzun yıllar görev yapan, şimdi emekli olan Yusuf'la, yıllar önce yaptığımız bir sohbette, 12 Eylül darbesinden sonra İstanbul'da gözaltına alınıp, Malatya'ya getirilerek ağır işkenceler altında sorgulanmasını anlatmıştı. Kimi zaman gözlerimiz doldu, kimi zaman acı acı gülerek dinledik; Yusuf'un o kendine has üslubuyla, bazılarını da karikatürüze ederek anlattığı anılarını.

Ama biri çok çok ilginç gelmiş, hafızamızda ayrı bir yer etmişti.  Teslim Töre'nin ölümünden sonra yaşanan, sanatçı olan kızı Sidenur Töre'nin, babasını onun çok sevdiği ama bir mısrasını "Sevdiğimi Evren aldı... O da bana ar geliyor" diye dönüştürüp söylediğini belirttiği, "Pencereden kar geliyor" türküsünü seslendirmesiyle ilgili bir haber, Ülkücü Yusuf Cömertler'in birkaç askeri tesiste kurulu olan dönemin 'Malatya İşkencehaneleri'nde yaşadığı bir olayla daha bir anlam kazanmıştı.

12 EYLÜL'ÜN 'MALATYA İŞKENCEHANELERİ' VE "KOMÜNİST BİR KARI"

' Gardaş Gardaş' Yusuf, yıllar önceki sohbetimizde, aynı işkencehanede yollarının kesiştiği, bebeğini emzirmekte olan 'komünist bir karı' olayını ve başına gelenleri anlatmıştı.

Liseden mezun olduktan sonra üniversite öğrenimi için İstanbul'a giden Yusuf Cömertler, darbeye, 12 Eylül'den birkaç gün sonra, müdavimi olduğu, rahmetli Aktör Erol Taş'ın İstanbul- Cankurtaran'daki kahvehanesinde yakalanmıştı. Yine liseden sınıf arkadaşımız olan bir başka ülkücü gençle (Mehmet Taştan) birlikte gözaltına alınmışlar, İstanbul'da bir süre gözaltında tutulduktan sonra, elleri kablolarla arkadan bağlanarak, askeri kargo uçağına bindirilip, Malatya'ya gönderilmişlerdi.

Şoför Okulu, şimdiki Askeri Lojmanların bulunduğu yerdeki eski askeri birlik, 2. Ordu'nun Malatya'ya naklinden önce o kışlayı kullanan İstihkam Alayı, Elazığ yolundaki Mühimmat Birliği, hatta şimdiki Meyvecilik Araştırma Enstitüsü binası, 12 Eylül döneminde gözaltına alınanların sorgusunun yapıldığı yerlerdi. Yusuf da, buralardaki oluşturulan tutukevleri, hücre ve sorgulama amaçlı olarak dönüştürülmüş işkencehanelerde dolaştırılmıştı.

Türlü işkencelerden geçtiği yaklaşık 90 günlük gözaltı sırasında, bir gün, tutulduğu odadan sorgucuları tarafından alınıp sorguya götürülür. Koridorda, sandalyede oturmakta ve bebeğini emzirmekte olan göğsü açık genç bir kadın vardır. Sorgu odasına alınmak için bekletilirken, yanındaki görevli, Yusuf'a eğilip kadını taciz etmesini isteyince, Yusuf’un cevabı, yaşayacağı işkencenin şiddetinin kat be kat artacağının bilincinde olarak, "Ananı getir..!"  ve kallavi bir küfür olur. Ve sonra, Yusuf için küçük kıyamet kopar. İşkenceye alınır ve saatlerin ardından neredeyse ölecek halde hücresine götürülür... Yusuf, işkencehanedeki kadının, o dönem firarda olan ve köyüne gelip gittiği bilinmesine rağmen bir türlü yakalanamayan Teslim Töre'nin 2. eşi olduğunu sonra öğrenir. Teslim Töre'nin yakalanabilmesi için, Akçadağ- Gölpınar köyünde oturan akrabaları yakınları sık sık gözaltına alınıp sorgulanmaktadır. Töre'nin eşi de yine bu gözaltılardan biri nedeniyle oradadır.

Yusuf, firariliğinin büyük bölümünü Suriye'de geçiren ve burada Suriye devleti ile kurduğu ilişkiler nedeniyle nüfuz sahibi olan Teslim Töre'nin, Malatya'da gözaltındaki eşine yönelik hakareti ve ülkücü bir tutuklunun buna karşı tepkisini, sonrasında ağır işkencelere maruz kalmasını daha sonra öğrenmiş. Yıllar önceki anlatımında, Teslim Töre'nin bu nedenle, Avrupa'ya kaçmak için gittikleri Suriye'de yakalanan Malatyalı iki ülkücüye yardımcı olduğunu, daha sonra bu ülkücülerden öğrendiğini söylemişti.

Teslim Töre'nin cenaze töreni ve türküyü "Sevdiğimi Evren almış.. O da bana ar geliyor" diye söylediğine ilişkin kızının anlatımı, Töre'nin eşinin, başında Kenan Evren'in bulunduğu generallerce yapılan darbede gözaltına alınmasını ve hakarete uğramasını hiç unutmadığını ortaya koyuyordu.

***

Yusuf, geçtiğimiz günlerde Malatya'daydı. Akraba ziyareti için gelmiş. Büroya çaya davet ettim, geldi. Sohbet muhabbet,  söz 12 Eylül dönemindeki tutukluluğuna ve Teslim Töre ile bağlanan olaya geldi. Kendine has üslubuyla sohbetini keyifle dinleten Yusuf'un bir anda yüzü değişti, gerildi, çoğu zaman yükselen sesiyle, adeta o günleri yaşarcasına anlattı:

"İstanbul’dan Malatya'ya getirildikten sonra değişik yerlerde tutulduk ve sürekli işkenceyle sorgulandık. Sağcıları solcu görevliler, solcuları sağcı görevlilerin sorguladığı söyleniyordu, orada. Askılara asıldık. Daha insaflı işkenceciler askıya insanları yara-bere olmasın diye bezle bağlarken, bizi kabloyla bağladılar, etlerimiz sıyrıldı. Vücudumuzun değişik yerlerine elektrik veriyorlar, yumurtalıklara ağırlık bağlıyorlardı. Öyle ağır işkenceydi ki, o dönem Malatya'da iki ülkücü arkadaşımız (Aydın Demirkol, Mehmet Kazgan) işkencede can vermişlerdi. Sorguya alınıp yapılanlara dayanamayan bir kişi, 'Yeter yapmayın, ne ifade yazdıysanız imzalayacağım. İtalya'daki o Aldo Moro'yu da ben öldürdüm. Onu da yazın.' demişti. (Aldo Moro, İtalya'nın eski başbakanı ve 1978'de Kızıl Tugaylar adlı örgüt tarafından kaçırıldıktan bir süre sonra öldürülmüş olarak bulunmuştu). Öyle bir ortamdı. Yine sorguya götürüldüğümüz bir sırada, koridorda sandalye üzerinde genç bir kadıncağız bebeğini emziriyordu. Yanımdaki görevli, 'Al sana komünist bir karı..Yumul!" diye ahlaksızca bir teklifte bulunup beni kadının üzerine doğru itince, görevliye küfrettim, anasını getirmesini söyledim. Sonra beni öldüresiye işkenceden geçirdiler. Başka ülkücü arkadaşlar da, o kadıncağıza karşı benzer şekilde kışkırtılmak istenmişler, hepsi de tepki göstermiş. Daha sonra genç kadının o sırada aranmakta olan Teslim Töre'nin eşi olduğunu öğrendim. Hatta bir akrabaları da bizimle birlikte gözaltındaydı, adı Abbas'tı, sanırım. Sonra orada yaşananları bu Abbas söylemiş yakınlarına galiba”.

İşkenceli sorgu ayları ve  birkaç aylık hapisliğin ardından hayatına devam etmiş olan Yusuf, o sıkıntılı günleri  yeniden yaşamaktaydı sanki.. Sonra devam etti:

“Darbenin ardından aranmakta olan, yurt dışına çıkarak, Suriye üzerinden Avrupa'ya geçmeyi planlayan ve bunu başaran iki ülkücü arkadaş seneler sonra anlatmıştı. Bu arkadaşlar, Türkiye'den Suriye'ye geçtikten sonra orada yakalanıyorlar. Teslim Töre de, orada nüfuzlu bir konuma gelmiş. Bunları bir yere götürüyorlar. Orada karşılaştıkları biri, 'Ben Teslim Töre' diyor, bunların dizlerinin bağı çözülüyor. Teslim Töre, bu arkadaşların Malatyalı ülkücü olduklarını ve niçin Suriye'de bulunduklarını öğreniyor. Eşine yapılmak istenenleri ve ülkücülerin cesur ve insani tepkisini, biz gözaltındayken bizimle olduğunu söylediğim Abbas'tan öğrenmiş sanıyorum. Bizim arkadaşlara sıcak davranıyor, hatta pasaport düzenletiyor, ceplerine de harçlıklarını koyarak, Avrupa'ya gitmelerini sağlıyor. Teslim Töre, karısıyla ilgili olaydaki duruşumuz nedeniyle bizimkilere böyle yaptı, diye değerlendirdik o karşılaşmayı".

Devrimci ile Ülkücü insanlık ortak paydasında birleşmiş, her iki tarafın sahip olduğu Malatyalılık kimliği de bu paydanın duygudaşlık temelinde güçlenmesini sağlamıştı.

malatyahaber.com

_____

Erkan Oğur'un sesinden Malatya türküsü "Pencereden kar geliyor"

[audio mp3="http://malatyahaber.com/wp-content/uploads/2019/12/Erkan-OĞUR-pencereden-kar-geliyor.mp3"][/audio]