Malatya Ekonomisinde 'Mükellef Damgası' ve Gerileme
Vergi mükellefi sıralamasında Malatya hangi ligde?..
Mustafa Bahadır ALTAŞ Yazdı..
Ekonominin kayıt altına alınması, verginin tabana yayılması istikrarlı bir büyüme için önemlidir. Verginin tabana yayılması ile kayıt dışının kayıt altına alınması da kayıtlı mükellef sayısı ile doğru orantılıdır. Gelişmiş ülkelerde mükellef sayısının nüfusa oranı % 50 üzerindedir. Ülkemizde ise 2015 yılı için gelir vergisi mükellef sayısının toplam nüfusa oranı % 5,4 gibi oldukça düşük bir orandadır. Türkiye deki Gelir Vergisi mükellef sayısına Kurumlar Vergisi, Katma Değer Vergisi ve Gelir Stopaj gibi tüm mükellef sayılarımızı toplayıp nüfusumuza oranlasak bile ulaşacağımız oran % 12,6’lar civarındadır.
Bu değerlendirmeyi Malatya yerelinde yaptığımızda, gelir vergisi mükellef sayısının toplam nüfusa oranı % 3,7 Kurumlar, KDV ve Stopaj gibi mükellef sayılarımızı toplayıp nüfusumuza oranlasak bile ulaşacağımız oran % 8’ler civarındadır.
Malatya il olarak; Türkiye genelinde kayıtlı vergi mükellefleri dikkate alındığında Gelir Vergisi'nde yüzde 0,6 oranı ile ( % 1 ve üzerinde mükellefi olan ilk 20 il içinde yok) Kurumlar Vergisi'nde ise yüzde 0,5 oranı ile ( %1 ve üzerinde mükellefi olan ilk 15 il içinde yok) Vergi Mükellefi 2. liginde yer almaktadır..
Malatya'da, özel sektör vergi mükellefi sayısı her geçen yıl azalmaktadır. Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB) verilerine göre 2011 yılında 58 bin 777 olan aktif vergi mükellefi sayısı, 2015 yılında 62 bin 435 olarak kaydedildi. Son 5 yılın mükellef sayısında en fazla düşüş yüzde 2.37 oranı ile Gelir Vergisi’nde yaşanırken, en fazla artış ise yüzde 103,28 ile Gayri Menkul Sermaye İradi (GMSİ) mükelleflerinde oldu. Kurumlar Vergisi mükelleflerinde yüzde 2.35 artış, Katma Değer Vergisi mükelleflerinde yüzde 2,20 oranında, gelir stopaj mükellefiyetinde yüzde 1,12 oranında bir düşüş gerçekleşti. Basit usul vergi mükelleflerinde ise yüzde 7 oranında bir artış gerçekleşmiştir.
GMSİ mükellef sayısında yüzde yüz üç oranındaki artış Gelir idaresi Başkanlığı tarafından uygulamaya konulan hazır kira beyannamesi ile yerelde Malatya Vergi Dairesi Başkanlığı tarafından yapılan denetim ve çalışmalara bağlı olarak gerçekleşmiştir. 2015 yılındaki toplam kayıtlı mükellef sayısından GMSİ mükelleflerindeki artışı düştüğümüzde (62.435-3.684 = 58.751) sayısal olarak 2011 yılının altında mükellef sayısı olduğu görülmektedir.
Türkiye ekonomisinde son beş yılda ortalama yüzde 4 oranında bir büyüme gerçekleştirdiği, 2011 yılına göre 2015 yılında Gelir Vergisi mükellef sayısında yaklaşık yüzde 8 oranında, Kurumlar Vergisi mükellefi sayısında ise yüzde 5.4 oranın da artış meydana gelmiştir. Malatya il genelinde son beş yıllık dönemde ise Gelir Vergisi mükellef sayısında yaklaşık yüzde 2,37 oranın da bir düşüş, Kurumlar Vergisi mükellefi sayısında ise yüzde 2.35 artış yaşanmıştır. Malatya'da kayıtlı mükellef sayısında oransal olarak Türkiye genelindeki artış oranında bir artış olmadığı gibi aksine Gelir Vergisi ve Kurumlar Vergisi mükellef sayısında artış ve azalışın birbirini elimine ettiği görülmektedir. Basit usul vergi mükellef sayısında yüzde 7 oranında bir artış olması ise geride kalan beş yıllık dönemde gelir vergisi mükelleflerinin basit usule geçiş yapmalarından başka bir ifade ile “küçük esnafın kepenk kapatmasından” kaynaklı olup bu durum son beş yıllık dönemde Malatya’nın ekonomik olarak bir durağanlık ve gerileme yaşandığının bir göstergesi olarak görülmektedir.
Ülkemizde kayıt dışı ekonomi ile yıllardır yürütülen mücadeleye rağmen mükellef sayısında yeterli bir artış sağlanmadığı gibi mükelleflerin belli illerde toplanmasının önüne geçilememiştir. Vergi mükelleflerinin belli illerde yoğunlaşması diğer illerin gelişimini ve gelir dağılımı olumsuz etkilemektedir.
Ekonomilerde kayıtlı mükellef sayısı bir gelişmişlik göstergesidir. Malatya ekonomisinin gelişmesi için vergi kayıp ve kaçaklarının azaltılması ve kayıtlı vergi mükellefi sayısının da artırılması gerekmektedir. Mükellef sayısının artış yaşandığı illere baktığımızda bu illerde uygulanan ekonomik ve sosyal teşviklerin bunda etkili olduğu gözlenmektedir.
2015 teşvikli yatırımlar değerlendirmesinde Malatya’nın son beş yılın en kötü yılını yaşadığını dikkate aldığımızda kayıtlı vergi mükellefindeki azalış ile bunun örtüştüğü görülmektedir. Malatya'da gelir ve kurumlar vergisi kayıtlı mükellef sayısındaki düşüşün bir diğer nedeni de merkezi Malatya dışında bulunan marka şirketlerin faaliyetlerin özellikle AVM’lerde etkin olmasının yanı sıra şirket belediyeciliğinin de etkin bir şekilde artarak aktif bir rol üstlenmesinden kaynaklanmaktadır.
Gelişmiş ve kalkınmış bir Malatya için ekonomik ve sosyal alanlarda yatırım ortamının iyileştirilmesi, kültür ve turizm, eğitim ve spor alanlarında iyi yaşam koşulları oluşturup hem Malatyalıların refah içinde yaşamasını sağlamak, hem de ülke ekonomisine olan katkımızı arttırmak öncelikli görevimiz olmalıdır.
(mba444@mynet.com)
