TEMSAN'ın Malatya Hikayesi

 40 yıl önce doğru öngörü ile planlanan o projenin 'son izi' de artık yok.. 

Mustafa Bahadır ALTAŞ    mba444@mynet.com

Geçtiğimiz günlerde malatyahaber.com'da yer alan bir haberde Malatya Büyükşehir Belediye Başkan Hacı Uğur Polat'ın, TEMSAN (Türkiye Elektromekanik Sanayi) A.Ş. Genel Müdürü İbrahim Toprak'la protokol imzaladığı, daha önce de özelleştirilerek satılmak istenen 210 bin metrekare arazinin belediyeye devriyle -veya satışı, TEMSAN sitesinde satışı deniliyor- ilgili 'Malatya Büyükşehir Belediyesi ve TEMSAN A.Ş.’ye ait olan taşınmazı Malatya’mıza kazandırdık'* açıklamasını okuyunca, hafızam tazelendi.

Konuya ilişkin Malatya yerelinde pek fazla bir bilgi ve belgeye ulaşamasam da günümüz teknolojisinin sağladığı imkanları kullanarak internette ulaştığım bilgiyi sizlerle paylaşmak, o günlere tanıklık eden bir kişi olarak bugün tarihe bir not düşmek istedim.

Malatya Büyükşehir Belediye Başkanı Polat tarafından yapılan açıklamada bahsedilen arsa, 3. Beş Yıllık Kalkınma Planı'nın hazırlanması sırasında ortaya çıkan ağır elektromekanik ekipman sanayisinin, kamu öncülüğünde kurulmasına ilişkin rahmetli Prof.Dr. Necmettin Erbakan'ın ortaya koyduğu 'Ağır Sanayi Hamlesi' vizyonu ile 1975 yılında kurulan ve 1977 yılında faaliyete başlayan TEMSAN A.Ş.’ye aittir. Kurulduğu dönemde bu alanda faaliyette bulunan bir çok şirkete de ortak olan TEMSAN'ın o gün için ortak olduğu kuruluşlar MAKSAN Malatya Makina Sanayi A.Ş., ÇESTAŞ ve AKSARAY MOTOR SANAYİİ A.Ş.dir.

Elektrik Mühendisleri Odası tarafından 1980'li yılların başında yayınlanan bir derginin 'Oda Tarihinden' kısmında yer alan, 13-14 Aralık 1979 yılında Ankara'da düzenlenen "Türkiye'de Elektrik Enerjisi Sorunu ve Elektromekanik Sanayinin Etkisi" konulu 9. Teknik Kongre'ye Teoman Tümer tarafından "Kamu Öncülüğünde Elektromekanik Sanayinin Örgütlenmesi" başlığıyla sunulan bildiride TEMSAN tarafından ilk aşamada tasarlanan yatırımlar;
1 Diyarbakır'da a) Su, Buhar, Gaz Türbinleri Fab. b) Pompa Fabrikası c) Dökümhane
2 Malatya'da a) El. Motoru ve Jeneratör Fab. b) Transformatör Fabrikası
3 Elazığ'da a) Salt Cihazlar Fabrikası b) Alüminyum İletkenler Fab.
4 Yozgat'ta a) Kazan Fabrikası olarak belirtilmekteydi.

Daha önce Malatya'da kurulması düşünülen Motor ve Jeneratör Fabrikası'nın 1979 yılı yatırım programında Diyarbakır'a aktarıldığı belirtilerek, 'Kompleks 2 Malatya' adıyla Malatya'da kurulması düşünülen bu kompleksin içinde; İletkenler Fabrikası, İzolasyon ve Yardımcı Malzeme Fabrikası, Havai Hat Hırdavat Fabrikası, Buhar Kazanları Fabrikası (Yozgat'taki buhar kazanları fabrikası da Malatya'ya nakledilmiştir), İletkenler Fabrikası ile İzolasyon ve Yardımcı Malzemeler Fabrikası olarak planlandığı yer almaktadır.

Yazının sonuç bölümünde ise "Primer enerji kaynaklarını geliştirmedikçe ve özellikle Ağır Elektromekanik Sanayi bütün dalları ile kurulmadıkça Türkiye'nin elektrik enerjisi sorununu köklü bir çözüme kavuşturmak mümkün olamayacaktır. Elektromekanik Sanayi toplumumuz için bir becerebilme, bir muktedir olabilme, kısacası uygar olabilme iddiasını taşıyan bir olaydır." denilerek bundan 40 önce geleceğe ilişkin ortaya konulan öngörünün en güzel ifadesi olarak yer almaktadır.

Geriye dönüp baktığımızda, 40 yıllık sürede planlama, kurumsal yapıda dönüşüm ve sanayileşme sürecinde devlet tarafından gerçekleştirilen kamu yatırımları ile birlikte çok ortaklı özel sektörün teşvik edilerek desteklendiği ve yeni dünya düzeninde sanayileşmiş bir Türkiye'nin yerini alması amaçlandığı görülmektedir. Ülkemizde yapılması düşünülen yatırımlarla birlikte 1970-1980 yılları arasında Malatya yerelinde kamuya ait Sümerbank,Tekel Sigara Fabrikası ve Şeker Fabrikası'na ilave olarak özel sektör tarafından kurulan İPAŞ İplik Fabrikası , YİFAŞ Takım Tezgahları Fabrikası (Önce iplik fabrikası sonra konfeksiyon fabrikası) Merbolin Boya Fabrikası, MAKSAN Trafo Fabrikası, Kağıtsan Kağıt Fabrikası, Un Fabrikası,Yem Fabrikası, KAY-KUR Kayısı Kurutma Fabrikası (O tarihte sektöründe dünyadaki 3 tesisten birisi) ile devlet tarafından kurulacak olan TEMSAN ve Vagon Onarım Fabrikası (geçenlerde Kızılay'a satıldı) gibi yatırımların, proje amaçlarına uygun olarak gerçekleştirilmesi adına atılan adımların ne kadar önemli olduğu bugün için bir kez daha ortaya çıkmaktadır.

Temeli 1980 öncesinde atılan ve yıllarca Ankara karayolu üzerinde bulunan arsa üzerinde TEMSAN fabrika sahası olarak tabelasının bulunmasına rağmen ne hikmetse hiçbir dönemde ne iktidar partisi ne de muhalafet partisi mensupları bu konuyu getirdi.

40 yıl önce geleceğe ilişkin doğru öngörü ile planlanan ve TEMSAN tarafından İletken,İzolasyon Havai Hat ve Buhar Kazanları fabrikalarının Malatya'da kurulması beklenirken, bu yatırımı gerçekleştirememenin üzüntüsünü yaşamak yerine yapılması düşünülen fabrikanın bugün alınan arsasının,  geri kazanım olarak bu şehre katkısı ne olabilir ki?

O zaman Malatya olarak sormamız gereken bu Malatya için bir kazanç mı? Yoksa bir kayıp mı?.

Bizce Vagon Onarım Fabrikası'ndan sonra bir büyük vizyonun önemli projelerinin son somut kalıntıları olan gayrimenkulleri de elden çıkarılarak, bu projeler artık kayıplara karışmıştır.

________________

* ARSA DEVRİ İLE İLGİLİ BÜYÜKŞEHİR'İN BASIN AÇIKLAMASINDAN.. "Kasım ayında imzalanan protokol ile Büyükşehir Belediyesi Yol ve Altyapı Koordinasyon Dairesi Başkanlığı tarafından asfalt şantiyesi olarak kullanılan 210 bin m2’lik taşınmazın devrini gerçekleştirdiklerini belirten Başkan Polat, “Malatya Büyükşehir Belediyesi ve TEMSAN A.Ş’ne ait olan taşınmazı Malatya’mıza kazandırdık. Bugün TEMSAN A.Ş Genel Müdürü ve beraberindeki heyeti Malatya’da ağırlamanın mutluluğunu yaşıyoruz. Büyükşehir Belediyesi olarak TEMSAN A.Ş ile yapmış olduğumuz müzakereler sonucunda her iki kurumunda hakkını gözeterek bu alanı Malatya’mıza kazandırdık. Yapmış olduğumuz müzakerelerde TEMSAN A.Ş Genel Müdürümüzün destek ve yardımlarını fazlasıyla gördük. Bu da bizleri ayrıca mutlu etmiştir.” şeklinde konuştu.

Büyükşehir Belediye Başkanı Hacı Uğur Polat, ziyaretin anısına TEMSAN A.Ş. Genel Müdürü İbrahim Toprak’a kayısı hediye etti."

___

BİLGİ NOTU: TEMSAN Diyarbakır Fabrikası 1977 yılında kurulmuş olup, 13.000 m2 imalat holü olmak üzere toplam 30.000 m2 kapalı alana üzerinde faaliyetlerini sürdürmektedir. Fabrikada, Francis, Banki, Boru ve Pelton tipi türbinler, generatörler ve hidroelektrik santrallere ait tüm ekipman ve yedek parça imalatı uluslararası kalite standartlarına göre üretilmektedir. 
_________

GÖRSEL: TEMSAN'dan Büyükşehir'e devredilen arsa (üst tarafta kırmızı çizgiyle çerçevelenmiş alan)