Orhan TUĞRULCA
Tarihçi-Yazar
otogrulca@hotmail.com
DEĞİRMENTEPE HÖYÜK
Malatya bölgesinde Cafer Höyükten sonra kent uygarlıklarına doğru atılan öncü adımların varlığını gösteren yerlerden biri de Malatya Değirmentepe’dir. Radyoaktif yaşı MÖ: 5850–4998 yılına kadar götürülen(1) Değirmentepe, Mezopotamya kültürünün bir devamı olarak kabul edilen Ubeid kültürünün Torosların kuzeyinde bulunan en iyi temsilcisidir.
Küçük yerleşme birimlerinin bu dönemde giderek genişlediği ve kentleşme emarelerinin daha iyi izlenebildiği bir dönemin başlangıcı olarak kabul edilir. Değirmentepe, gerek mimari plan anlayışı gerekse buluntuları ile bir ticaret kolonisi olduğu izlenimi vermektedir.(2) Bu bölgede kazıyı gerçekleştiren arkeolog Ufuk Esin, hammadde ve özellikle metaller açısından zengin olan bu bölgede alışverişe yönelik etkinlikler yürütmek üzere bir “ticaret merkezi”nin kurulmuş olduğuna yönelik yorumlar getirmektedir.(3) Yerleşkenin teknik açıdan daha iyi anlaşılması ve yorumlanmasını kolaylaştırmak için başlıklar halinde veriyoruz.
Yerleşim Yerinin Adı: Radyoaktif yaşı MÖ: 5850–4998 yılına kadar götürülen(4) Değirmentepe’nin kendi döneminde nasıl bir isim aldığını bilmiyoruz. Yakın zamanlarda bu bölgede muhtemelen var olan su değirmeninden dolayı Değirmentepe adını almış olmalıdır.
Yerleşimin Bulunduğu Yer: Bugün Karakaya Barajı suları altında olan Değirmentepe, Malatya’nın 24 km kadar kuzeydoğusunda İmamlı ve Adagören köylerini birbirine bağlayan yolun hemen kuzey kenarında, Fırat Irmağı’nın 50 m kadar güneyinde yer almakta idi.(5)
Yerleşim Yerinin Alanı: Değirmentepe güneyde yoldan 4,5 metre, kuzeyde Fırat kıyısındaki tarlalardan 8-11 metre yüksekliğindedir. Höyük, doğu-batı yönünde yaklaşık 200 metre, kuzey-güney yönünde ise yaklaşık 125 metredir. Metrekare alanı 25.000 olduğu hesaplanmıştır.(6)
Ortaya Çıkan Buluntular
Aşağıda ortaya çıkarılan buluntuları tasnif edilmiş olarak vereceğiz. Öncelikle şunu belirtelim ki, söz konusu bu buluntular 1980, 1982, 1985 ve 1986 yılına ait kazı raporlarına göre tasnif edilmiştir. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Prehistorya Kürsüsü Öğretim Üyeleri Prof. Dr. Ufuk Esin, Doç. Dr. Güven Arsebük ve Dr. Savaş Harmankaya tarafından hazırlanan bu raporlara göre Değirmentepe yukarıdan aşağıya 11 katmandan oluşmaktadır. Söz konusu bu katmanlar Roma-Bizans’tan başlayıp kalkolitik çağa kadar uzanmaktadır.(7)
Söz konusu bu tarihlendirmelere göre MÖ: 8450 ile MÖ: 7180 yıllarına tarihlendirilen Cafer Höyük ile MÖ: 5850–4998 arasına tarihlendirilen Değirmentepe arasında yaklaşık 1300 yıllık bir zaman farkı görülmektedir.
Bu tarihlendirmeler dikkate alındığında aynı bölgede yer alan ve birbirine çok yakın olan bu iki yerleşme çağdaş değildir ve buna göre Cafer Höyük yerleşkesi söndükten 1300 yıl sonra Değirmentepe yerleşkesinde yeni bir dönem başlamıştır.
Ortaya Çıkan Buluntular
Değirmentepe Höyükte 11 katmanın tamamında ortaya çıkan yüzlerce buluntuyu burada sıralayarak okuyucuyu yormaya hakkımız olmadığını biliyoruz. Roma-Bizans dönemi, Demir Çağ ve Tunç çağına ait buluntular bu makalede ilgi alanımızın dışında tutarak Neolitik dönemin kısmen devamı olarak kabul edilen Kalkolitik (Taş-Bakır) dönem buluntuları üzerinde yoğunlaşmak istiyoruz. Zira bu makalenin amacı başlığından da anlaşılacağı üzere “kent uygarlığı öncüsü” olarak öne çıkan dönemi anlamaya çalışmaktır.
Söz konusu bu dönemde raporlara yansıyan buluntuları kısaca şu şekilde sıralayabiliriz:
1-Dörtgen planlı kalın kerpiç duvarlar,
2-Bebek iskeletleri ve bu iskeletlerin yanına özenle konulan armağan kâseler ve bir kolye,
3-Beyaz sıvanın üstünde kırmızı aşı boyasıyla duvar resimleri,
4-Bol miktarda çakmak taşı, obsidien aletler, öğütme ve cilalı taşlar,
5-Çok çeşitli mühürler,
6-Renkli motifli çanak çömlekler,
7-Kubbesi kısmen korunmuş büyük bir fırın. Fırının ağız kısmında cüruf parçaları ile midye kabukları, (Bakır cürufu artıkları bu fırının maden eritme işlerinde kullanıldığını göstermektedir. Bu fırının tabanında alınan bir örnek Thermolum Inesence yöntemiyle Doç. Dr. Y. G. Ögelman tarafından analiz edilmiş ve % 7 hata payı ile M.Ö. 4.492 yılına ait olduğu görülmüştür.)
8-Aynı bölgede anıtsal bir fırın, fırının hemen güneyinde bir adak çukuru vardır. Adak çukurunun ve fırının çevresinde yanmış hayvan kemikleri yoğun bir şekilde bulunmuştur. Ortadaki kerpiçten sunak masası, anıtsal fırını, adak çukuru, duvar resimleri, damga mühürler (1985) bulunan kilden kaplamaları ile bu mekân bir tapınak özelliğini taşımaktadır.(8)
9-Yine aynı bölgede, ocak veya sunağın hemen yanında bulunan kilden yangın geçirmiş bir kap kapama parçası ilginçtir. Üstündeki yuvarlak baskıda bir kartal veya akbaba motifi yer almaktadır. Kartal veya akbaba, başını yana çevirmiş kanatlarını iki yana açmış ayakta durmaktadır. Başın dışında kuşun gövdesi, kanatları ve kuyruğu cepheden gösterilmiştir.
10-Höyüğün bir başka noktasında tapınak özelliğini taşıyan ikinci bir mekânın varlığı dönemin dini hayatı hakkında önemli ipuçlarını vermektedir.(9)
11-Mermerden çok şematik bir idol (put),
12-İçinde bakır cürufu parçalarının da bulunduğu bir mekân bulunmuştur. Bu mekân diğerlerine kıyasla ufak ancak buluntu yönünden zengindir. Kilden bulle ve kap kapamaları, taştan takılar, yassı balta, keski gibi aletler, ağırşaklar, kemikten alet ve iğneler bunlara örnektir.
Özellikle üstünde yandan gösterilmiş, gaga ağızlı (?), dört ayaklı bir hayvan ve bitki motiflerinin yer aldığı taştan damga mühür, tasvirlerinin üstünde kazınmış üçgen ya da dörtgen çukurcuklarıyla meydana gelen tarama şekliyle bu üslubun Değirmentepe’ye özgü olduğuna dair bir başka delildir.(10)
13-Bu döneme ait bir saban (?) olduğu sanılan taş aletin bulunmuş olması bir tarım aracı olarak dikkat çekmektedir.(11)
Ortaya Çıkan Bulguların Anlamı
Yukarıda 1980, 1982, 1985 ve 1986 yılı kazılarında ortaya çıkan bulguları mümkün mertebe tekrara girmeden maddeleştirmeye çalıştık. Bilhassa Değirmentepe’nin ilk evresini temsil eden Kalkolitik Çağa (MÖ: 5600 – 3500) ait buluntulardan hareketle yerleşimin Malatya ve Anadolu coğrafyası açısından hatta dünya tarihi açısından ne anlama geldiğini anlamaya çalışıyoruz. Zira bu çalışmanın amacı her ne kadar Malatya bölgesinin kentleşme tarihini ortaya çıkarmak ise de burada elde edilen sonuçlar Anadolu ve dünya tarihi açısından büyük önem arz etmektedir.
Buna göre, bu buluntulardan hareketle şu yorumları yapabiliriz:
1- Değirmentepe’de konut, tapınak, depolar, fırın gibi mimari unsurlar gelişmiştir.
Değirmentepe (Malatya) ve Nurşuntepe (Elazığ) höyüklerinde Obeid dönemi yerleşkelerinin kerpiç mimaride ne kadar usta olduklarını gösteren dörtgen planlı evler ortaya çıkmıştır.(12)
2- Burada gün ışığına çıkarılan 24 bireye ait iskeletlerin büyük bir kısmı 0-14 yaş grubuna ait çocuklara aittir. Bu durum doğum sonrası ölümlerin yüksek olduğu şeklinde yorumlanmıştır.(13)
3- İnsan iskeletlerinin yanında bir takım malzemelerin (kâse gibi) bulunmuş olması yöre halkının ölüm sonrası hayatın devam ettiğine dair inancını göstermektedir.
4- Duvar resimleri, siyah, kırmızı, kahverengi bitki ve çeşitli hayvan betimlemelerin bulunmuş olması yöre halkının sanatsal faaliyetlerini açıkça ortaya koymaktadır.
5- Çakmak taşı, obsidiyen aletler, öğütme aletleri, vurgu, cilalı taşlar, maden ergitme fırınları gibi hem günlük hayatta kullanılan teknolojiyi hem de sosyal hayatın farklı uzmanlıklarını göstermesi açısından önemlidir.
6- Maden ergitme fırınları, elde edilen cüruflar ve depo olarak kullanılan mekânlar da örneğin binlerce çakmak taşı aletinin bulunmuş olması bölge insanlarının hem üretim yaptıklarını hem de artık malın ihraç edildiğini göstermektedir. Ayrıca Değirmentepe’deki büyük fırınlar, maden ergitme ve cüruf parçaları, bu dönemde Doğu Anadolu’da artık tunç yapımının denendiğinin göstergesidir.(14)
7- Yerleşke üzerinde iki üç tapınak özellikli yapının ortaya çıkarılmış olması bu dönemdeki insanların toplu ibadet etmek için belli mekânlar (henüz müstakil bir mabedin olmadığı) oluşturduklarını göstermektedir. Ayrıca duvar resimlerinde izlenen güneş, mühür ve kil baskılarda görülen bitki, rozet, güneş gibi motifler, geyik, yılan, akrep, boğa, kartal ve insan tasvirleri, büyük olasılıkla, bu çağda adlarına tapınaklar yapılan, kurbanlar sunulan tanrıları temsil etmekte, sembolik anlamlar taşımaktadırlar.(15)
8- Bol miktarda mühür ve mühür baskılarının ortaya çıkmış olması toplumun kayıt tutma, belgelendirme, hesap etme, paylaştırma gibi giderek karmaşıklaşan toplumun ihtiyaçlarını düzene koymaya çalıştıklarını göstermektedir.
9- Saban olduğu tahmin edilen bir takım tarım aletlerinin bulunmuş olması Değirmentepe halkının tarım ve toprak ile olan meşguliyetini göstermektedir.
10- Evcil hayvanların beslendiğine dair kalıntıların elde edilmiş olması bölge halkının hayvancılıkta yaptığını gösterir.
11- Değirmentepe’nin ilk evresini temsil eden kalkolitik dönemde ekonomik açıdan ileri bir tarım ve hayvancılığın yanında yörede yoğun bir ticaret uğraşısının sürdürüldüğü.
12- Değirmentepe’nin kent öncüsü uygarlığın, sivil mimari ve anıtsal tapınak örnekleri ile ilk şehirciliğin başladığı şeklinde yorumlanmıştır.(16)
13- Değirmentepe’nin ilk ve orta evrelerinde zamanla büyük su taşkınlarıyla karşılaştığı ve mevcut kültürün yok olduğu.(17) Ancak bu taşkınların tufan ölçeğinde olup-olmadığını bilmiyoruz.
Yerleşkede Köy - Kent Tartışması
Değirmentepe’nin bir köyün tüm özelliklerini taşıdığı konusunda herhangi bir tereddüt yoktur. Tartışma, kentsel bir merkez olup olmadığı noktasındadır. Bu konudaki belirsizliği ortadan kaldırmak için Cafer Höyük için öngördüğümüz Gordon Childe’nin 10 kriterini Değirmentepe için de uygulama yoluna gideceğiz. Gordon Childe’nin bir kent için öne sürdüğü 10 kriterini bir önceki makalemizde verdiğimiz için okuyucuları yormamak için burada tekrar edilmeyecektir.
Şimdi bu on kritere göre Değirmentepe’nin hangi oranda köy, hangi oranda kentsel özelliklere sahip olduğuna bakacak olursak;
1- Yerleşim yeri daha önce de belirttiğimiz üzere 200 x 125 m boyutlarındadır. Bu rakamlar bize Değirmentepe yerleşkesinin 25000 m2 civarında olduğunu göstermektedir. Bu rakam Cafer Höyük yerleşkesinin yaklaşık 6 katıdır. Cafer Höyük yerleşkesinde ne kadar nüfus yaşamakta idi sorusuna verdiğimiz cevabın ayrıntılarına girmeden, kıyaslama yöntemi ile Değirmentepe yerleşkesinin nüfusunu öngördüğümüzde çıkan rakam şudur:
Cafer Höyük’te 4200 m2 alanda 900 kişi yaşadığına göre Değirmentepe’de 25000 m2 alanda ortak yaşam alanları çıkarıldığında 5400 kişinin yaşadığı söylenebilir.
Değirmentepe’de tahmin edilen bu nüfusun altında veya üstünde bir insan topluluğunun varlığı muhakkaktır. Ancak G. Childe’nin öngördüğü boyutu ve nüfus yoğunluğu açısından bakıldığında Değirmentepe köyden çok, kente benzemektedir.
2- Değirmentepe’de ortaya çıkan bulgulara bakıldığında, maden ergitme fırınları ve başka bir yere ihraç edilmek üzere malların depolanmış olması yörede tam gün çalışan ve üreten bir işgücünün olduğunu göstermektedir.
3- Değirmentepe’de açık ve belirgin bir şekilde anıtsal nitelikli kamu binalarına, örneğin ağa konağı ya da saray benzeri bir yapıya rastlanmamıştır. Ancak yerleşke içerisinde iki üç yerde tapınak özelliklerine sahip ve kamusal bina-yer diyebileceğimiz mekânlar şayet anıtsal kamu yapıları olarak kabul edilecekse, Değirmentepe bu şartı da taşımaktadır denilebilir.
4- Değirmentepe’nin sınıfsal bir toplum yapısına sahip olup olmadığına dair herhangi bir bulguya rastlanmamıştır. Ancak üretim ve ihracatın yaşandığı bir toplumda farklı meslek grupları şayet sınıfsal bir nitelik de kazanmış iseler, Değirmentepe’de farklılaşmış bir toplum yapısı var demektir.
5- Caferhöyük’te olduğu gibi Değirmentepe’de de yazıya rastlanmamıştır.
6- Farklı bilimlerin geliştiğine dair bulgulara rastlanmamıştır.
7- Betimsel sanatın hayli gelişkin olduğunu daha önceki sayfalarımızda belirtmiştik.
8- Uzak mesafeli ticaretin yapıldığına dair çok güçlü emarelerin olduğunu yine yukarıda belirtmiştik.
9- Yöneten ve yönetilenlerin belirginleştiği ve “devlet” adını verebileceğimiz bulgulara rastlanmamıştır.
Ancak iktisadi hayatın önemli bir işlevi olan malların tasnif ve kayıt altına alınmasını kolaylaştıran ve üzerinde çeşitli mitolojik tasvirlerin olduğu mühürlerin bolca bulunmuş olması, aynı zamanda ticaretin belli bir kesimin elinde olduğunu göstermektedir.(18)
Bu veriler bize Değirmentepe’de henüz bir devletin şekillendiğini göstermemekle beraber sosyo-ekonomik yapısının gereği yönetici bir kesimin varlığını kaçınılmaz kılmaktadır.
Sonuç olarak şunu söyleyebiliriz: Eğer bir oranlama yapılacak olursa Değirmentepe kent olabilmenin kriterlerini % 50-60 oranında sağlayabildiğini % 40-50 oranında ise köysel özelliklere sahip olduğu söylenebilir.
Dolayısıyla arkeologların Değirmentepe için “kent uygarlığı öncüsü” (proto-urban) ya da “şehirciliğin başladığı dönem” şeklindeki(19) tespitleri doğru ve yerindedir.
Yerleşkenin Sosyo-Ekonomik Ve Politik Yapısı
Değirmentepe kent toplumlarına özgü birçok yapısal özelliğin oluşmaya başladığı ve kentleşmenin ortaya çıkışına zemin hazırladığı için “öncü-kent”in ilk aşaması olarak görülmektedir. Bu dönem politik ve ekonomik kurumsallaşma, dolayısıyla merkezileşme, ürünün ve işgücünün üzerindeki denetim, sosyal ve ekonomik eşitsizlik, yüksek dereceli uzmanlaşma, organize olmuş dış ticaret ve teknolojik gelişme gibi kentleşme açısından çok önemli politik, ekonomik ve toplumsal olayların temellerinin atıldığı bir dönemdir. (Frangipane, 2000).”(20)
Obeid dönemi (M.Ö. 5000-3900) tüccarları maden ve değerli taşlardan yoksun olan Mezopotamya bölgesinin ihtiyacını karşılamak üzere Fırat nehrini takip ederek Malatya bölgesinin önemli bir metalürji merkezi olan Değirmentepe’ye ulaştıkları söylenebilir. Zaman içerisinde oluşan yoğun ticaret ilişkisi Değirmentepe’yi Obeid modeli bir ticaret kolonisi haline getirmiştir.
Bu bağlamda “Doğu Anadolu Bölgesinde Malatya’da bir Obeid ticaret kolonisi” durumuna gelen Değirmentepe’de “bakır yataklarının işletilmesi ile elde edilen bakırlarla gerçekleştirilen yoğun metalürjik aktivitenin göstergesi tüm yapılarda bulunan bakır ve pota cürufları ile bakır ergitilmesinde kullanılan fırınlar” ile yapılarda bulunan damga mühürler, her biri farklı mührün baskısını taşıyan mühür baskıları ile mühürlü kapların varlığı, yerleşmede var olan bölgeler arası ticaretin yoğunluğuna işaret eder. (21)
Kısaca Değirmentepe her ne kadar çok sayıda ve çok çeşitli mühür ve mühür baskıları içermesinden dolayı yerleşmenin yönetici ailesine ait olduğu düşünülüyorsa da, yerleşke “kurumsallaşmış merkezi otorite ve sosyal tabakalaşmadan yoksun, metal üretimi ve ihracatı yapan küçük bir kasaba niteliğindedir.”(22)
Yerleşkenin Sonu
M.Ö. 5850 yıllarına kadar götürülen Değirmentepe, M.S. son Roma-Bizans dönemine kadar olan süreçte kesintisiz bir şekilde varlığını sürdürdüğünü söyleyemeyiz. Yukarıdan aşağıya doğru son Roma-Bizans, Demir Çağı, ilk Tunç Çağı ve Kalkolitik çağları yaşamış olan Değirmentepe yerleşkesinin zaman zaman yok olma noktasına geldiğini, sonra aynı yerde yerleşimin yeniden başladığına dair yorumlar yapılabilir. Örneğin M.Ö. 4 bin yılın başlarında Mezopotamya kökenli bir göç dalgasının Anadolu’ya girdiği belirtilmektedir.(23) Yerleşkenin katmanları arasında sık sık yangın tabakalarına rastlanılmış olması, Anadolu’ya giren bu göç dalgalarının yerleşim yerlerini yakıp-yıkmış olabileceklerini hatırlatmaktadır.
Ayrıca kalkolitik devirden sonra meydana gelen Fırat taşkınları arasında Değirmentepe’nin(24) sonunu getiren gelişmeler olarak yorumlanabilir. Taşkınların M.Ö. 3 bin ve M.Ö. 2 bin yıllarında da yaşandığı belirtilmektedir.(25)
Buna göre şöyle bir yorum yapılabilir: Değirmentepe MÖ: 5850 yılından M.S. I. bin yılına kadar zaman zaman yok olmuş ancak aynı yerde hayat yeniden başlamıştır. Bu durum M.S. I. bin yılına kadar (Ortaçağ) sürmüştür. I. bin yılından sonra Değirmentepe yerleşkesi yaklaşık 5 bin yıllık geçmişini toprakla gizlemeye başlamıştır. Ta ki kurtarma kazıları başlayana kadar.
DİPNOT-KAYNAKÇA
1-Dr. Burçin Erdoğu, Karşılaştırmalı Tablolara Göre Anadolu Kronolojisi (http://tayproject.org)
2-Alev Eraslan, İ.T.Ü. Dergisi, 2005, Aralık; Malatya Müzesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2005.s.16
3-Ufuk Esin-Güven ARSEBÜK, Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1982 yılı Değirmentepe (Malatya) Kurtarma Kazı sonuçları ; M. Frangipane, a.g.e. s.164
4-Dr. Burçin Erdoğu, Karşılaştırmalı Tablolara Göre Anadolu Kronolojisi (http://tayproject.org)
5-Ufuk Esin, Güven Arsebük, 1982 Yılı Değirmentepe (Malatya) Kurtarma Kazısı; Ufuk Esin, Değirmentepe, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi
6-Ufuk Esin, Değirmentepe, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi
(http://fe-mitolojisozlugu.com/degirmentepe)
7-Ufuk Esin, Güven Arsebük, 1982 Yılı Değirmentepe (Malatya) Kurtarma Kazısı, s.74
8-U. Esin - S. Harmankaya, Değirmentepe (Malatya) Kurtarma Kazısı 1986, s.93
9-U. Esin - S. Harmankaya, a.g. Kurtarma Kazısı, s.95
10-U. Esin - S. Harmankaya, a.g. Kurtarma Kazısı, s.97
11-U. Esin - S. Harmankaya, a.g. Kurtarma Kazısı, s.103
12-Dr. Savaş Harmankaya, Türkiye Kalkolitik Araştırmaları Üzerine Bir Değerlendirme, http://tayproject.rog
13-Sevil Özterzi, a.g. Yüksek Lisans Tezi
14-Dr. S. Harmankaya, a.g. makalesi, http://www.tayproject.org
15-U. Esin - S. Harmankaya, Değirmentepe (Malatya) Kurtarma Kazısı 1986, s.105
16-U. Esin - S. Harmankaya, Değirmentepe (Malatya) Kurtarma Kazısı 1986, s.104; S. Harmankaya, Türkiye Kalkolitik Araştırmaları Üzerine Bir Değerlendirme, http://tayproject.org
17-U. Esin - G. Arsebük, 1982 Yılı Değirmentepe (Malatya) Kurtarma Kazısı, s.75; U. Esin, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, http://fe-mitolojisozlugu.com/degirmentepe.html
18-S. Harmankaya, Türkiye Kalkolitik Araştırmalar Üzerine Bir Değerlendirme, http://www.tanproject.org
19-S. Harmankaya, Türkiye Kalkolitik Araştırmalar Üzerine Bir Değerlendirme, http://www.tanproject.org; U. Esin - S. Harmankaya, Değirmentepe (Malatya) Kurtarma Kazısı 1986, s.91, 104
20-Alev Erarslan - İlknur Aktuğ Kolay, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinin Kentleşme Sürecinin Öncü Kent Döneminin Ubaid ve Uruk Evreleri (M.Ö. 5000-3100), İTÜ Dergisi / Sosyal Bilimler, Cilt: 2, Sayı: 1, 80-86, Aralık 2005
21-A. Erarslan - İ. Aktuğ Kolay, a.g. makalesi
22-A. Erarslan - İ. Aktuğ Kolay, a.g. makalesi
23-S. Harmankaya, Türkiye Kalkolitik Araştırmalar Üzerine Bir Değerlendirme, http://www.tanproject.org
24-U. Esin - G. Arsebük, 1982 Değirmentepe (Malatya) Kurtarma Kazısı, s.75
25- U. Esin, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, http://te-mitolojisozlugu.com/degirmentepe.html
