Malatya'da Kent ve Kültür-III

Orhan TUĞRULCA

Tarihçi – Yazar

otogrulca@hotmail.com

Kitap Ve Kütüphane

Daha önce yayımladığımız araştırma makalelerimizde arkeoloji ve müzecilikle ilgili verileri paylaştık. Toplumumuzda gerek arkeoloji gerekse müzecilik genellikle kentin kültürel gelişmişliği ile ilişkilendirilmez. Bunun yanlış olduğu aşikar. Ancak kitap ve kütüphane konusunda elde edeceğimiz veriler doğrudan kentin kültürel ve entelektüel hayatı ile ilgili olacağı konusunda sanırım kimsenin bir şüphesi olmayacaktır.

Bizim burada yapmak istediğimiz şey, bir rapor çalışması değildir. Sadece belirlediğimiz parametreler üzerinden kültürel olarak nerede olduğumuzu anlamaya çalışmaktır.

Kütüphane Sayıları

Kütüphane sayıları, tek başına bir ülkenin ya da bir şehrin kültüre verdiği önemi ortaya koymada yeterli bir veridir. Karşılaştırmamıza daha önce izah ettiğimiz nedenlerden dolayı Elazığ, Trabzon, K.Maraş, ve Türkiye’nin nüfusuna yakın bir nüfusa sahip olan Almanya ve İngiltere’yi katmak istiyoruz.

Buna göre; Malatya’da 757.000 nüfusa karşılık 20 adet halk kütüphanesi varken Türkiye’nin 76 milyon nüfusuna karşı 1.118 (2011) kütüphane bulunmaktadır. 1990 yılı verilerine göre  Almanya’nın 81 milyon nüfusuna karşılık 14.372 kütüphanesi varken, İngiltere’nin 58 milyon nüfusuna karşılık 5.183 kütüphanesi bulunmaktadır.

Bir kütüphaneye düşen nüfus açısından kıyaslama yaptığımızda;

Malatya’da bir kütüphaneye 37.850 kişi düşerken Türkiye’de bir kütüphaneye 67.978 kişi düşmektedir. Buna karşılık Almanya’da bir kütüphaneye; 5.635 kişi, İngiltere’de bir kütüphaneye; 11.190 kişi düşmektedir.

Bu rakamlar bize Almanya ve İngiltere’nin çok gerisine düştüğümüzü açıkça göstermektedir.

Kitap Sayısı

Kütüphanedeki kitap sayısı da kültürel gelişmişliğin önemli parametreleri olarak kabul edilmektedir.. 2011 yılı kayıtlarına göre;

Malatya’da 180.367 kitap,

Elazığ’da 126.006,

Trabzon’da 196.782

Türkiye’de 15.688.835 (2012) kitap bulunmaktadır. 

Buna karşılık;

Almanya’da; 149.205.000 (1990)

Fransa’da; 89.766.000 (1990)

İngiltere’de; 131.680.000 (1990) kitap bulunmaktadır.

Buna göre; İngiltere’de bir kişiye 2,2 kitap düşerken, Fransa’da; 1,5 , Almanya’da; 1,8 (1990 yılı nüfus rakamlarına göre)

Türkiye’de bir kişiye 0,2 kitap düşmektedir. Bir başka şekilde ifade edecek olursak Türkiye’de yaklaşık 5 kişiye (4,8) bir kitap düşmektedir.

Malatya’da da durum Türkiye’den farklı değildir. Bir kişiye 0,2 kitap düşmektedir. Bir başka söyleyiş ile Malatya’da yaklaşık 4 kişiye (4,1) bir kitap düşmektedir. Elazığ ve Trabzon gibi illerin bu açıdan farklı bir durumları olmadığından ayrıntı vermiyoruz.

Kütüphanelere Kayıtlı Üye Sayısı

Kütüphanelere kayıtlı üye sayısı iki açıdan kültürel performansımızı ortaya koymaktadır. Birincisi kütüphanelerimizin okuyucu çekme konusundaki çalışmalarını, ikincisi kütüphanelere ilgi duyan insanların sayısını ortaya koymaktadır. Bu açıdan baktığımızda; 

Almanya’da kütüphanelere kayıtlı üye sayısı 9.935.000 dir. nüfusun (81.000.000-1990) yaklaşık 8/1 nin kütüphanelere üye olduğunu göstermektedir.

İngiltere’de 33.630.000 kişi halk kütüphanelerine kayıtlı görünmektedir. (1990) Bu rakam İngiltere’de nüfusun yarısından fazlası (1990-58 milyon üzerinden hesaplanmıştır) kütüphanelere üye olmuştur.

Türkiye’de 2012 yılı istatistiklerine göre kayıtlı üye sayısı 883.282 dir. 76 milyon üzerinden hesap yapıldığında yaklaşık 8/1 i üye görülmektedir. 

Türkiye’nin 2012 yılındaki bu rakamları İngiltere’nin 1990 yılındaki seviyesine denk gelmektedir. İngiltere’nin güncel istatistiklerini bilmediğimiz için bugüne dair bir karşılaştırma yapamıyoruz.

Malatya’ya gelince, Malatya’nın 2011 yılı verilerine göre (TÜİK 2011) kütüphaneye kayıtlı üye sayısı 8.326 dır. Kayıtlı üyelerin kütüphaneden ne oranda yararlandıkları konusu bir yana bu rakamlara göre Malatya’da mevcut nüfusun ancak yüzde 1,0 ı kayıtlı görünmektedir. Türkiye’de nüfusun ancak %1,1 ‘i kütüphanelere kayıtlı olduğu dikkate aldığımızda Malatya’nın, Elazığ’ın ya da Trabzon’un durumu yadırgamamak gerekir.

Halbuki İngiltere’de daha 1990 yılında halkın %57’si, Almanya’nın %12’si kütüphanelere kayıtlıdır.

Yayımlanan Kitap Sayısı

En önemli parametrelerden biri de yayımlanan kitap sayısıdır. Yayımlanan kitap sayısı aynı zamanda bir ülkenin ya da bir şehrin entelektüel hayatıyla doğrudan ilgilidir.

Yayımlanan kitap sayısı açısından değerlendirildiğinde (TABLO: I) 2011 yılında İstanbul 22.075 kitapla birinci sırada yer alırken Ankara 11.603 kitapla ikinci sırada, İzmir 1.072 kitapla üçüncü sırada yer aldığını görüyoruz.

Malatya ise 83 kitapla Trabzon ve Elazığ’ın gerisinde 17. Sırada yer almıştır. 81 il arasında 17. Sırada yer alması iyi bir sıralama gibi görülse bile Malatya’nın entelektüel birikimi dikkate alındığında bunun iyi bir derece olmadığı görülecektir. 2010 yılı istatistikleri için de aynı şeyler söylenebilir.

Bandrol satışları konusunda da (TABLO: II) Malatya ilk on sıraya girememektedir. 2011 yılında önemli bir sıçrama gösterip Trabzon’u geride bırakarak 266.650 bandrol satın alınmıştır. Buna rağmen 648.585 bandrol satın alarak 6. Sırada yer alan Elazığ’ın gerisinde yer almaktan kurtulamamıştır.

Burada hemen hatırlatalım ki “Malatya Kitaplığı” adı altında Malatya Valiliğince basılan kitaplar henüz TÜİK verileri arasına girmiş değildir. Bu araştırmayı hazırladığımız 16. Mayıs 2013 tarihi itibari ile 17 si çıkmış olan bu kitaplar TÜİK verileri arasına girmesi ile birlikte Malatya hem yayınlanan kitap kategorisinde hem de bandrol sayısı açısından ciddi bir sıçrama yapacağı muhakkaktır. Başka illerde benzeri olmadığını düşündüğümüz bu proje ile Malatya gelecek kuşaklara bırakabileceği en değerli armağanları bırakmış olacaktır.

Ayrıca son iki yıldan buyana Malatya’da kitap yayıncılığı konusunda BİLSAM Yayınlarının kente ayrı bir kültürel ivme kazandırdığını da burada not etmemizde yarar var. 2011 yılında kurulduğundan buyana 15 kitap çıkaran BİLSAM, Yayınlarının yazar kadrosunun önemli bir kısmının Malatya’dan olması ise kentin bu konudaki mümbitliğini göstermektedir. 

Malatya yayıncılığına yeni bir nefes veren bir başak yayıncı Malatya Araştırmaları Derneğidir. Eğitimci-Gazeteci Yazar Kemal Deniz’in başkanlığında yürüyen dernek şu ana kadar 12 ci seride olduğunu son çıkan şiir kitabından öğreniyoruz.

Bütün bu yayıncılık faaliyetleri bize Malatya’da ciddi bir kültürel birikim olduğunu göstermektedir. Yine Malatya’da birikimlerini kitaba dönüştürmeyi bekleyen onlarca şair ve yazar olduğunu içlerinden biri olarak biliyorum. Bu birikimin önünün açılması halinde Malatya’da gelecek kuşakların arasında Türkiye ve dünya çapında fikir ve sanat adamının yetişmemesi için hiçbir neden yok.

Fuarlar

Kültürel gelişmişliğin önemli göstergelerinden biri de ulusal ve uluslar arası fuarlardır.

Malatya Belediyesi Kültür A.Ş’nin organizasyonu ile gerçekleştirilen altı fuarın adı geçmektedir. Bunlar;

1.Sanayi Ve Ticaret Fuarı

2.Tarım Teknolojileri, Makine, Hayvancılık Ve Ekipmanları İle Gıda Fuarı

3.Dini Yayınlar Fuarı

4.Yapı Ve Dekorasyon Fuarı

5.Anadolu Kitap Fuarı

6.İstihdam Fuarı

TÜİK verilerinden hareketle bir değerlendirme yaptığımızda, şöyle bir tablo ortaya çıkmaktadır:

Tablo III incelendiğinde; 2010 ve 2011 yılının toplamı dikkate alındığında Trabzon Malatya’dan daha fazla fuar gerçekleştirmesine rağmen ziyaretçi sayısı açısından Malatya’nın hayli gerisinde bulunmaktadır.

Malatya ve Türkiye karşılaştırmasını ziyaretçi sayısının nüfusa olan oranı dikkate alındığında Türkiye’de toplam nüfusun %18,9’u fuarları ziyaret ederken (2011) Malatya’da mevcut nüfusun %27,7’si ziyaret etmiştir (2011). Bu açıdan bakıldığında Malatya Türkiye ortalamasının hayli üzerinde görülmektedir.

Malatya 81 il arasında fuarcılıkla ilgilenen önemli illerin arasında yer almaktadır. Örneğin 2010 ve 2011 yılında düzenlenen fuar sayıları açısından bakıldığında ilk 15 ilin arasında yer almaktadır.

Bilhassa iki yıldır düzenlenen kitap fuarının gelecekte çok önemli izdüşümleri bırakması beklenmektedir.

Son:

Üçüncüsü ve son bölümü yayınlanan bu mini araştırmamızda Malatya’da “kent ve kültür” konusunu anlamaya çalıştık.  Daha önce de ifade ettiğimiz üzere bu bir rapor çalışması değildir. Sadece bazı verilerden hareketle bir anlama çalışmasıdır. 

Keşke, kent ve kültür durumumuzu ölçecek parametrelere sahip olsak da hiçbir tartışmaya mahal vermeden bir sonuca varabilsek.  Zira şehirlerin kültürel performansı bu aşamadan sonra hayli önem kazanmaya başlayacaktır. Bunun nedenleri çok çeşitli olduğu için bu makalenin konusu değildir. 

Eğer bu üç makaleden sonra illaki bir kanaat ortaya konulacaksa Malatya’nın Kent ve Kültür Karnesini şu şekilde notlandırabiliriz:

Arkeoloji: ZAYIF

Müzecilik: ZAYIF

Turizm: ZAYIF

Yayıncılık: ORTA

Fuarcılık: İYİ

Kütüphanecilik: ZAYIF

Eğitim: ZAYIF

Yaşanabilirlik Sıralaması: ORTA

Sosyoekonomik Durumu: ORTA

_____________

KAYNAKLAR:

•Bülent Yılmaz, Avrupa Birliği Ülkeleri Ve Türkiye’de Halk Kütüphaneleri: Niceliksel Bir Karşılaştırma Ve Türk Kütüphaneciliği, 2001